Κ.Γογγάκη,Τριλογία του τυράννου Ιέρωνα

Το ότι ο οργανωμένος αθλητισμός αποτελεί καθρέφτη της κοινωνίας αποτελεί πλέον αξίωμα εδώ και αιώνες. Επομένως δεν μπορούμε να απαιτούμε καθαρό αθλητισμό μέσα σε μια βρώμικη κοινωνία.Ακόμη και άνθρωποι του πνεύματος  αναγκάζονται συχνά να υποκύψουν στη δύναμη αυτού του αιώνιου αξιώματος και να παραδοθούν τελικά στα κελεύσματα των καιρών. Αυτό είναι και το τελικό συμπέρασμα της θέματος που θα αναπτύξει το μέλος του ΙΔΕΑΔ , επίκουρη καθηγήτρια του Παν/μίου Αθηνών,Ντίνα Γογγάκη , η οποία, προσκεκλημένη του Ομότιμου Καθηγητή Φιλοσοφίας κ.Λεωνίδα Μπαρτζελιώτη, στο πλαίσιο της θεματικής ενότητας "Ξενοφών και παιδεία" θα παρουσιάσει την "Τριλογία του τυράννου Ιέρωνα". Οι τρεις διαλέξεις θα δοθούν την Πέμπτη 12/05/2016, ώρα 5 μμ - 7 μμ., Ευριπίδου 12, 5ος όροφος.

Τα θέματα των διαλέξεων είναι:
1. Η σχέση του τυράννου των Συρακουσών Ιέρωνα με τους Ολυμπιακούς Αγώνες.
2. Η «σκληρή» ζωή ενός τυράννου κατά τον Ιέρωνα. Ξενοφῶντος, Ἱέρων.
3. Μαθήματα δημοκρατίας προς έναν τύραννο. Ξενοφῶντος, Ἱέρων.

Παραθέτουμε κατωτέρω περιλήψεις των διαλέξεων με ελαφρώς τροποποιημένη την σειρά τους ( την πρώτη την παρουσιάζουμε στην τρίτη θέση), έτσι ώστε να γίνεται φανερή η αλληλουχία των σκέψεων που οδηγούν στο τελικό συμπέρασμα.

1. Η «σκληρή» ζωή ενός τυράννου κατά τον Ιέρωνα. Ξενοφώντος, Ιέρων

         τυραννὶς χρῆμα σφαλερόν, πολλοὶ δὲ αὐτῆς ἐρασταί εἰσιν

Περίληψη

Ο Ιέρων ή Τυραννικός του Ξενοφώντος είναι ένας διάλογος περί του καθεστώτος της τυραννίας. Το κύριο αντικείμενο του διαλόγου δεν είναι η βελτίωση της τυραννικής κυβέρνησης, αλλά η διαφορά ανάμεσα σε τυραννικό και ιδιωτικό βίο σε σχέση με τις ανθρώπινες χαρές και λύπες. Τα ένα πρόσωπο του έργου είναι ο τύραννος των Συρακουσών Ιέρων. Οι Συρακούσες ήταν πόλη της Ιταλίας στη νοτιοανατολική ακτή της Σικελίας, η οποία ιδρύθηκε από τους αρχαίους Έλληνες το 734 ή το 733 π.Χ. και αποτελούσε την σημαντικότερη πόλη της Μεγάλης Ελλάδας και μια από τις σπουδαιότερες αρχαίες ελληνικές πόλεις. Ο Ιέρων ήταν δευτερότοκος γιος του Δεινομένη από την Γέλα και διοίκησε τις Συρακούσες από το 477 έως το 466 π.Χ.

Ο συνομιλητής του Ιέρωνα στο διάλογο του Ξενοφώντος είναι ο λυρικός ποιητής Σιμωνίδης, ο οποίος φιλοξενούμενος στην αυλή του Ιέρωνα, αναρωτιέται αν ο τυραννικός βίος, όντως, διαφέρει από τον ιδιωτικό, όσον αφορά στις χαρές και τις λύπες, δίνοντας κατά κάποιο τρόπο την αφορμή για τη διεξαγωγή της συνομιλίας τους. Ο Σιμωνίδης υποβάλει την ερώτηση αυτή έχοντας και ο ίδιος την κοινή πεποίθηση ότι ο τύραννος απολαμβάνει σε μεγαλύτερο βαθμό όλες τις ηδονές, κι ότι, επομένως, οι στεναχώριες του είναι πολύ περιορισμένες, ή, αλλιώς, οτι οι τύραννοι γεύονται περισσότερες ηδονές, ενώ παράλληλα θλίβονται και υποφέρουν λιγότερο από τους απλούς πολίτες.

Ο Ιέρων, ενοχλημένος από την προκατάληψη αυτή, επιχειρεί να την αναθεωρήσει, βάσει μιας αποδεικτικής πορείας που λαμβάνει υπόψη εμπειρικά δεδομένα. Έτσι, προβαίνει σε σύγκριση των δύο βίων η οποία στηρίζεται σ’ έναν μεγάλο κατάλογο απολαύσεων. Ο Ιέρων επιδιώκει να δείξει ότι οι απόψεις για τον ανέφελο βίο των τυράννων αποτελούν απλώς προκαταλήψεις του πλήθους, καθώς στην πραγματικότητα η ζωή ενός τυράννου είναι εξαιρετικά σκληρή και δύσκολη. Έτσι, υποστηρίζει οτι ένας τύραννος δεν έχει φίλους, ούτε την ανιδιοτελή αγάπη των άλλων και δεν αισθάνεται ποτέ ασφαλής. Αντιθέτως, ζει διαρκώς με το φόβο της προδοσίας, της συνωμοσίας και της δολοφονίας, και είναι αναγκασμένος να διαπράττει εγκλήματα προκειμένου να μη χάσει την εξουσία του. Ο τύραννος, ωστόσο, κατά τον Ιέρωνα, δεν μπορεί να απαλλαγεί από την τυραννία, αφού αν κάνει μπρος, τα εγκλήματα και ο φόβος θα μεγεθύνονται, ενώ αν κάνει πίσω δεν υπάρχει καμιά συγχώρεση. Το μόνο, επομένως, υποστηρίζει ο ίδιος, που του μένει να κάνει είναι να κρεμαστεί.

Μέσα από την «δραματική» εξομολόγηση του τυράννου διαφαίνονται τα μειονεκτήματα αυτής της μορφής εξουσίας και αναδεικνύεται η μεγάλη πολιτική δυσλειτουργία του αντιδημοκρατικού καθεστώτος της τυραννίας. Μόνο που η συγκεκριμένη οπτική αφορά αποκλειστικά στον πρωταγωνιστή της τυραννίας, ο οποίος το μόνο που επιδιώκει είναι να διατηρήσει παντί τρόπω την εξουσία του. Αντιθέτως, αποσιωπά τελείως τις δυσκολίες που καλούνται οι πολίτες να αντιμετωπίσουν από την εφαρμογή ενός τόσο απάνθρωπου και ασφυκτικού συστήματος. Το αυτονόητο ερώτημα του Σιμωνίδη, «αφού είναι τόσο επονείδιστο το να είναι κανείς τύραννος, τότε γιατί ο Ιέρων και κανείς άλλος τύραννος δεν παραιτείται από αυτό το καθεστώς;», διευρύνει σημαντικά τον ορίζοντα της συζήτησης, καθώς στη συνέχεια, αφορμώμενος ο Σιμωνίδης από την εξομολόγηση του τυράννου, προτείνει στον Ιέρωνα την εφαρμογή μιας σειράς πολιτικών ανατροπών, που θα μπορούσαν, δυνητικά, να μετατρέψουν την τυραννία σε δημοκρατία.

 2. Μαθήματα δημοκρατίας προς έναν τύραννο. Ξενοφώντος, Ιέρων

Περίληψη

Ο διάλογος του Ξενοφώντος Ιέρων διεξάγεται ανάμεσα στον τύραννο των Συρακουσών Ιέρωνα και στον ποιητή Σιμωνίδη απο την Κέα, κατά τη διάρκεια διαμονής του τελευταίου στο παλάτι των Συρακουσών. Περιτριγυρισμένες από ισχυρότατα τείχη που είχαν μήκος 28 χιλιόμετρα, οι Συρακούσες στολίζονταν από θαυμάσια ανάκτορα, όπως αυτό του Ιέρωνα, καθώς και το περίφημο θέατρο των Συρακουσών, το οποίο επρόκειτο για ένα αριστούργημα αρχιτεκτονικής και ακουστικής. Η αρχική πρόθεση του Ξενοφώντος ήταν να αναδείξει τα προτερήματα ενός ηγεμόνα, την τέχνη του να κυβερνά, καθώς και την τέχνη των κυβερνωμένων να υποτάσσονται στον τύραννο. Χρησιμοποιώντας, όμως, ο Ξενοφών την σωκρατική μέθοδο της μαιευτικής, που αποτελούσε την προσφιλή μέθοδο του δασκάλου του, οδηγείται διαλεκτικά στην ανάδειξη των προβλημάτων και των μειονεκτημάτων του καθεστώτος της τυραννίας, καθώς συσσωρεύονται οι μεγάλες δυσκολίες μιας πολιτικής που δεν μπορεί να υπερκεράσει η τυραννία.

Ο Σιμωνίδης, μετά από τα πολλαπλά «προβλήματα της τυραννίας» τα οποία του εκμυστηρεύεται σε δραματικό τόνο ο Ιέρων, προβαίνει σε μια αλληλουχία διδαχών προς τον τύραννο, τις οποίες του προτείνει να υλοποιήσει. Οι διδαχές αυτές αποσκοπούν στην αντιμετώπιση της πολιτικής δυσλειτουργίας της τυραννίας, στην επίλυση των δυσχερειών που επισημαίνει ο τύραννος, στην αποσόβηση της διαφαινόμενης έντασης μεταξύ του Ιέρωνα και των πολιτών και στην ανάπτυξη φιλικών δεσμών μεταξύ τους. Τελικά, ο Σιμωνίδης διδάσκει… μαθήματα δημοκρατίας τον Ιέρωνα, τα οποία, ωστόσο, είναι αδύνατον να εφαρμοστούν, αφού εκείνος προς τον οποίο απευθύνονται δεν συνιστά παρά μια τυπική περίπτωση τυράννου. Αν, δηλαδή, μπορούσε ο ίδιος να εκτιμήσει την αξία ενός δημοκρατικού καθεστώτος, τότε βέβαια δεν θα είχε υιοθετήσει ως αρχή του την εξουσία του ενός.

Τα λόγια του Σιμωνίδη προς τον Ιέρωνα, τη στιγμή που ο τελευταίος αποτελεί έναν στυγνό και αδίστακτο μονάρχη, κρύβουν κάποιον ρομαντισμό ή και κάποια αφέλεια από μεριάς Σιμωνίδη, αφού πιστεύει ότι θα επηρεάσει δήθεν τον Ιέρωνα σε τέτοιο βαθμό, ώστε να αλλάξει την πολιτική του νοοτροπία. Ίσως, όμως, κατά κάποιο τρόπο, τα διδακτικά λόγια του Σιμωνίδη να αποκοιμίζουν τις ενοχές της δικής του συνείδησης, καθώς αν και ο ίδιος γνωρίζει οτι ο Ιέρων απέχει παρασάγγας από τη δημοκρατία, ωστόσο αποδέχεται την εύνοιά του και τα δώρα του, του γράφει εγκώμια επί πληρωμή, και αρέσκεται στο να διατηρεί φιλικές σχέσεις με αυτόν ο οποίος επέβαλλε τυραννικό καθεστώς στην ωραιότατη και καταστόλιστη πόλη όπως αποκάλεσε ο Κικέρων την πόλη των Συρακουσών. 

Με τον διάλογο αυτό επισημαίνονται τα εγγενή ελαττώματα της εξουσίας αυτής, του ενός. Όσα προτείνει ο Σιμωνίδης να υλοποιηθούν από τον Ιέρωνα, αποκαλύπτουν δια του αντιθέτου την πολιτική στενωπό της τυραννίας, και τις δημοκρατικές ελλείψεις της. Τελικά, προβάλεται η πολιτική ανεπάρκεια και η καταδίκη της τυραννίας, από έναν άνθρωπο μάλιστα - τον Ξενοφώντα - ο οποίος αφιέρωσε ολόκληρη τη ζωή του στην υμνολόγηση και στην πολιτική υπεράσπιση της τυραννίας.

3. Η σχέση του τυράννου των Συρακουσών Ιέρωνα με τους Ολυμπιακούς Αγώνες

Περίληψη

Η νίκη στους αρχαίους Ολυμπιακούς Αγώνες διεκδικήθηκε με ιδιαίτερο ζήλο όχι μόνο από κοινούς θνητούς, αλλά και από εύπορους πολίτες, από βασιλείς, ακόμη και από τυράννους, οι οποίοι ονειρεύτηκαν με το ίδιο πάθος τον ολυμπιακό κότινο. Το άθλημα στο οποίο συνήθως έπαιρναν μέρος ήταν οι ιπποδρομίες, στις οποίες βέβαια δεν συμμετείχαν οι ίδιοι ως αναβάτες, αλλά συμμετείχαν δια των ηνιόχων τους. Η διεκδίκηση, ωστόσο, της ολυμπιακής νίκης από τους αριστοκράτες ή τους ηγεμόνες, δεν είχε ως κίνητρο το ολυμπιακό ιδεώδες, αλλά είχε ιδιοτέλεια, καθώς απέβλεπε στην προβολή του πλούτου και της δύναμής τους.

Για λόγους πολιτικής και προσωπικής φιλοδοξίας πήρε μέρος στους Ολυμπιακούς Αγώνες και ο Ιέρων, ισχυρός τύραννος των Συρακουσών, μιας σημαντικής πόλης της Μεγάλης Ελλάδος. Ο Ιέρων συμμετείχε στους αγώνες αρματοδρομίας, κατά τον 5ο π.Χ. αιώνα. Η εμφάνισή του προκάλεσε το κοινό αίσθημα, λόγω της πολυτέλειας και της επίδειξης του πλούτου του, ωστόσο, μόνο ο Θεμιστοκλής αντέδρασε στη συμμετοχή του, χωρίς, ωστόσο, η παρέμβασή του να έχει απήχηση. Ο Ιέρων ανακηρύχτηκε ολυμπιονίκης, και κατά εντολή του ο Πίνδαρος του έπλεξε το εγκώμιο, όπως άλλωστε και ο Σιμωνίδης και άλλοι ποιητές.

Ο Ιέρων προέβη και σε εξαγορά της ολυμπιακής νίκης για λόγους πολιτικής εκμετάλλευσης, καθώς θέλοντας να εξασφαλίσει όσο το δυνατόν περισσότερες αθλητικές επιτυχίες, δωροδόκησε τον Κροτωνιάτη Αστύλο, αθλητή του σταδίου και του διαύλου (73^η και 74^η Ολυμπιάδα π.Χ.), και στην επόμενη Ολυμπιάδα (480 π.Χ.) αναγορεύτηκε νικητής ως Συρακούσιος. Το αποτέλεσμα ήταν οι Κροτωνιάτες να εξοργιστούν σε τέτοιο βαθμό, ώστε να τιμωρήσουν σκληρά τον δωροδοκηθέντα. Παρά τη στάση αυτή του Ιέρωνα και τη σκληρή δράση του ως τυράννου, ο Πίνδαρος, ο Βακχυλίδης και ο Σιμωνίδης τον αποθέωσαν για την ολυμπιακή του νίκη, έναντι αδράς αμοιβής. Οι ποιητές αυτοί κατηγορήθηκαν για φιλοχρηματία -επειδή οι ποιητικοί έπαινοι των νικητών αμείβονταν γενναία- και, επίσης, για τη σύναψη φιλικών σχέσεων με τυράννους, όπως ο Ιέρων. Εξάλλου, η συμμετοχή του Ιέρωνα και των άλλων τυράννων στους Ολυμπιακούς Αγώνες αποτέλεσε και ένα από τα ισχυρά ερείσματα για την κατηγορία οτι οι αρχαίοι αγώνες δεν απευθύνονταν στις λαϊκές τάξεις, αλλά στις ανώτερες κοινωνικά τάξεις, στους αριστοκράτες.