Το σημερινό άρθρο είναι αφιερωμένο στα 51α γενέθλια του ΠΑΣΟΚ. Έχω γράψει αρκετά
κείμενα για το Κίνημα, κυρίως σχετικά με την οικονομική του πολιτική και τις εκλογικές ή
δημοσκοπικές αναμετρήσεις του. Πολλά από αυτά εντάσσονται στην παρούσα σειρά, ο
κατάλογος της οποίας παρατίθεται στο τέλος του άρθρου.
Ένα βιβλίο μου είναι αφιερωμένο στον ιδρυτή του, με αφορμή τα 100 χρόνια από τη
γέννησή του (Παπανίκος, 2019), και ένα άλλο εστιάζει στην οικονομική πολιτική του ΠΑΣΟΚ
(Παπανίκος, 2014). Το σημερινό άρθρο στηρίζεται σε δύο παλαιότερα βιβλία μου για το
μάρκετινγκ: Μάρκετινγκ: Εισαγωγή στις βασικές αρχές (Παπανίκος, 1996α) και Μάρκετινγκ:
Έννοια – μεθοδολογία – θεωρίες (Παπανίκος, 1996β).
Η Επιστήμη του Μάρκετινγκ και Πολιτική
Η επιστήμη του μάρκετινγκ άρχισε να αναπτύσσεται ως αυτόνομος κλάδος στις αρχές
του 20ού αιώνα. Στα πρώτα βήματα της εξέλιξής της σημαντική ήταν η συμβολή
διακεκριμένων ακαδημαϊκών οικονομολόγων, οι οποίοι έθεσαν τις βάσεις για τη θεωρία και
την πρακτική του μάρκετινγκ. Ο Philip Kotler, με σπουδές στο University of Chicago και στο
MIT και ειδίκευση στη μικροοικονομία, εισήγαγε το συστηματικό πλαίσιο διδασκαλίας του
μάρκετινγκ με το «μίγμα μάρκετινγκ» (4Ps), ενώ ο Wroe Alderson ανέπτυξε θεωρίες σχετικά
με τη συμπεριφορά των καταναλωτών και την οργάνωση των καναλιών διανομής.
Παράλληλα, ο Theodore Levitt, καθηγητής στο Harvard Business School, τόνισε μέσα από το
διάσημο άρθρο του Marketing Myopia (1960) την ανάγκη οι επιχειρήσεις να εστιάζουν στις
ανάγκες των πελατών και όχι μόνο στα προϊόντα τους. Σημαντική ήταν και η συνεισφορά του
Paul D. Converse, ο οποίος θεωρείται από τους πρώτους ακαδημαϊκούς που θεώρησαν το
μάρκετινγκ επιστημονικό αντικείμενο, διδάσκοντας και ερευνώντας στο University of Illinois.
Μέσα από το έργο αυτών των πρωτοπόρων, το μάρκετινγκ εξελίχθηκε σε μια
ολοκληρωμένη επιστήμη με θεωρητικό υπόβαθρο και πρακτικές εφαρμογές. Το μάρκετινγκ
κατέκτησε τελικά τη δική του δυναμική και ανεξαρτησία, οδηγώντας στη δημιουργία
τμημάτων μάρκετινγκ σε πανεπιστήμια σε ολόκληρο τον κόσμο. Στην Ελλάδα, ο όρος είχε
μεταφραστεί ως «εμπορευματογνωσία», αλλά δεν κατάφερε να επικρατήσει. Ένας πιο
δόκιμος και ακριβής όρος θα ήταν η «αγοραγνωσία».
Οι θεωρίες του μάρκετινγκ βρήκαν πολύ γρήγορα πρόσφορο έδαφος και στο πεδίο της
πολιτικής «αγοράς». Θα πρέπει να επισημανθεί εκ προοιμίου ότι η ιδέα της χρήσης των
αρχών του μάρκετινγκ στην πολιτική θεωρείται αποκρουστική –και πιθανότατα είναι. 1
Ωστόσο, εφαρμόζεται από όλους, άτομα και κόμματα, και αυτό είναι το σημαντικό. Το
ΠΑΣΟΚ, μάλιστα, υπήρξε ο πρώτος διδάξας στην Ελλάδα, όπως αναφέρω παρακάτω. Το αν
το κρύβουν δεν έχει καμία σημασία για την παρούσα ανάλυση. Σε κάθε αγορά, κάτι πουλιέται
και κάτι αγοράζεται. Στην πολιτική αγορά, οι ψηφοφόροι «πουλάνε» ψήφους και οι πολιτικοί
ή τα κόμματα τις «αγοράζουν» με το ανάλογο αντίτιμο. Κι αυτό το αντίτιμο δεν είναι πάντα
ιδέες ή προγράμματα∙ συχνά είναι χρήμα, άμεσα ή έμμεσα, καμουφλαρισμένο σε
εκδουλεύσεις και ρουσφέτια.
Μία βασική διάκριση στις σχετικές θεωρίες είναι αυτή ανάμεσα στο μακρομάρκετινγκ
και το μικρομάρκετινγκ. Στο παρελθόν, το μακρομάρκετινγκ είχε την πρωτοκαθεδρία στον
πολιτικό χώρο. Σήμερα όμως, το μικρομάρκετινγκ κερδίζει έδαφος και αναδεικνύεται σε
κυρίαρχη στρατηγική, κυρίως χάρη στις δυνατότητες που ανοίγει η τεχνητή νοημοσύνη (βλ.
Simchon et al., 2024).
Στόχος του παρόντος άρθρου είναι να φωτίσει την πολιτική μάρκετινγκ του ΠΑΣΟΚ στη
σημερινή συγκυρία, με ιδιαίτερη έμφαση στο μικρομάρκετινγκ – που παραμένει η πιο
εμφανής και αδύναμη πλευρά του.
Το ΠΑΣΟΚ Πρωτοπόρο στο Πολιτικό Μάρκετινγκ
Το ΠΑΣΟΚ αξιοποίησε ιστορικά το μακρομάρκετινγκ και το μικρομάρκετινγκ στη
νικηφόρα πορεία του προς τις εκλογές του 1981. Ο ιδρυτής του, με την πολιτική του
συμπεριφορά και την οργάνωση του κινήματος, εισήγαγε το πολιτικό μάρκετινγκ στην
Ελλάδα. Στο πεδίο του μακρομάρκετινγκ υπήρξε πρωτοπόρος: είχε τον απόλυτο έλεγχο στις
θέσεις του κόμματος για τα μεγάλα ζητήματα και τις προσάρμοζε κατά το δοκούν, χωρίς να
προκαλεί εσωτερικές αναταράξεις. Το μικρομάρκετινγκ, από την άλλη, αναλαμβανόταν από
τις –«ιστορικές» πλέον– τοπικές οργανώσεις σε κάθε γωνιά της Ελλάδας. Σήμερα αυτές έχουν
εκλείψει και ούτε μπορούν ούτε πρέπει να αναβιώσουν.
Κατά την εκτίμησή μου, το ΠΑΣΟΚ σήμερα πάσχει στην οργάνωση της πολιτικής του
επικοινωνίας, με αποτέλεσμα να μην μπορεί να αξιοποιήσει το μικρομάρκετινγκ, στο οποίο
έχει μεγάλο πλεονέκτημα έναντι της Ν.Δ. Αντίθετα, εστιάζει στο μακρομάρκετινγκ, όπου η
Ν.Δ. διαθέτει σημαντικό συγκριτικό πλεονέκτημα. Το μακρομάρκετινγκ θα είχε καλύτερη
απόδοση αν το ΠΑΣΟΚ δεν είχε προηγουμένως κυβερνήσει.
Φαίνεται ότι το κόμμα έχει το πάνω χέρι στο μικρομάρκετινγκ, καθώς στις
επαγγελματικές και τοπικές οργανώσεις καταγράφει υψηλότερα ποσοστά απ’ ό,τι στις
εθνικές εκλογές σε όλη τη χώρα. Ωστόσο, δεν μπορεί να το αξιοποιήσει, διότι τα κεντρικά
1Αυτός είναι και ο λόγος που όλα τα κόμματα αποφεύγουν τον όρο «μάρκετινγκ» και μιλούν για «επικοινωνία» ή «δημοσιότητα». Ακούγεται πιο αθώο, πιο ευπρεπές∙ σαν να μοιράζουν ενημερωτικά φυλλάδια και όχι να κάνουν σκληρή πώληση. Αντίστοιχα, οι εταιρείες πολιτικού μάρκετινγκ παρουσιάζονται ως «εταιρείες επικοινωνίας» ή «δημοσίων σχέσεων». Εδώ, όμως, δεν θα κρυφτώ πίσω από λέξεις: είναι μάρκετινγκ. Και τίποτα λιγότερο.
Η Σημερινή Πολιτική Μυωπία του ΠΑΣΟΚ
Το άρθρο του Theodore Levitt Marketing Myopia (1960) υποστήριξε ότι οι εταιρείες
αποτυγχάνουν όταν βλέπουν τον εαυτό τους ως «παραγωγούς προϊόντων» αντί ως «φορείς
ικανοποίησης αναγκών». Το σκεπτικό αυτό μπορεί να εφαρμοστεί άμεσα και στην πολιτική
επικοινωνία. Ένα κόμμα που αντιλαμβάνεται τον εαυτό του αποκλειστικά ως «φορέα
ιδεολογίας» πάσχει από «πολιτική μυωπία» και δεν πρόκειται ποτέ να κυβερνήσει· κλασικό
παράδειγμα αποτελεί το ΚΚΕ. 3 Αντίθετα, ένα κόμμα που βλέπει τον εαυτό του ως
«εκπρόσωπο και υπηρέτη των ατομικών, καθημερινών αναγκών των ψηφοφόρων» ανά
τόπο και επάγγελμα εφαρμόζει την αρχή του Levitt στο πολιτικό μάρκετινγκ.
Ο Πίνακας 1 περιγράφει το πώς το ΠΑΣΟΚ θα μπορούσε να αξιοποιήσει το πολιτικό
μάρκετινγκ.
Θέλω να δώσω έμφαση σε ορισμένα από τα «κελιά» του Πίνακα 1. Σήμερα, το ΠΑΣΟΚ
ακολουθεί κυρίως μία στρατηγική μακρομάρκετινγκ, δίνοντας έμφαση στις
μακροοικονομικές επιδόσεις και την εξωτερική πολιτική. Στους τομείς αυτούς δεν διαθέτει
κανένα πλεονέκτημα έναντι της ΝΔ, όπως έχω εξηγήσει στα Παπανίκος (2023, 2025) και
Papanikos (2023). Το ΠΑΣΟΚ θα πρέπει να δώσει μεγαλύτερη βαρύτητα στο
μικρομάρκετινγκ. Σήμερα, χάρη στην τεχνητή νοημοσύνη, το κόστος του μικρομάρκετινγκ
έχει μειωθεί σημαντικά.
Κρίσιμο για την εφαρμογή μιας πολιτικής μικρομάρκετινγκ είναι ο ορισμός υποψηφίων
κάτω των σαράντα τουλάχιστον τέσσερα χρόνια πριν από τις εκλογές. Οι εκλογές του 2027
χάθηκαν, αν και θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν ως προθέρμανση, εάν ορισθούν
γρήγορα οι υποψήφιοι για τον επίσημο αγώνα του 2031. Μία αξιοπρεπής εμφάνιση το 2027
(πάνω από 20%) θα θέσει τις βάσεις για τη νικηφόρα πορεία του 2031. Κάτι ανάλογο έγινε και
την περίοδο 1974–1981.
Το ΠΑΣΟΚ πρέπει να κερδίσει την εμπιστοσύνη των πολιτών σε ατομικό επίπεδο, μέσω
επισκέψεων πόρτα-πόρτα. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί με ό,τι στο μάρκετινγκ ονομάζεται
2Και για να μην παρεξηγηθώ, δεν πρόκειται για θέμα αρχηγού, αν και ο ηγέτης φέρει πάντοτε την κύρια ευθύνη.
Το μικρομάρκετινγκ δεν απαιτεί αλλαγή αρχηγού· οποιοσδήποτε αρχηγός μπορεί να το εφαρμόσει.
Ανέφερα παραπάνω ότι πολλοί θεωρούν το πολιτικό μάρκετινγκ αποκρουστικό. Ο λόγος είναι ότι οι έννοιες του μάρκετινγκ, όπως «προϊόν», «τιμολόγηση», «τοποθέτηση» και «προώθηση», δεν ηχούν καλά στα αυτιά όσων ασχολούνται με την πολιτική. Θέλουν να το εφαρμόζουν, αλλά όχι να το διαφημίζουν. Το πιο αποτελεσματικό μικρομάρκετινγκ εφαρμόζει το ΚΚΕ — πόρτα-πόρτα. Αν είχε και καλύτερο «προϊόν» να πουλήσει, θα είχε θριαμβεύσει. Είχε τις ευκαιρίες του και τις σπατάλησε. Για το ΚΚΕ έχω γράψει στο βιβλίο μου (Παπανίκος,2020).
Υπάρχουν πολλά θέματα που ανήκουν τόσο στο μακρομάρκετινγκ όσο και στο μικρομάρκετινγκ· εξαρτάται από το πώς τα διαχειρίζεσαι. Ας πάρουμε για παράδειγμα το θέμα της υγείας. Ανήκει στο μακρομάρκετινγκ όταν μιλάς γενικά και αόριστα για το ΕΣΥ, που ήταν τόσο καλό επί ΠΑΣΟΚ και τώρα το διέλυσε η Ν.Δ. Ανήκει στο μικρομάρκετινγκ όταν ο υποψήφιος βουλευτής του ΠΑΣΟΚ μεριμνά ώστε ο κάτοικος από τα Σαρδίνια της Ακαρνανίας, όταν νοσηλεύεται, να λαμβάνει την ιατρική περίθαλψη που δικαιούται.
Μετά τις εκλογές του 2027, οι σαραντάρηδες θα αναλάβουν δράση. Όσοι τα πήγαν καλά —τουλάχιστον ένας σε κάθε νομό— θα υλοποιήσουν πόρτα-πόρτα αυτή την πολιτική μικρομάρκετινγκ, με στόχο να διαπιστωθεί αν οι προσδοκίες των ψηφοφόρων καλύφθηκαν: αν θα ξαναψηφίσουν το κόμμα ή τον υποψήφιο, αν θα το
συστήσουν σε άλλους ή αν θα εκφράσουν δυσαρέσκεια.
Πίνακας 1
Το μικρομάρκετινγκ του ΠΑΣΟΚ
Αρχή Τι σημαίνει στο ΠΑΣΟΚ Τι πρέπει να αποφύγει
(παράδειγμα μυωπίας)
Τι μπορεί να εφαρμόσει
(ατομικοκεντρική στρατηγική)
Μακρομάρκετινγκ
ή Μικρομάρκετινγκ
Η παράδοση και η ιδεολογία
δεν επαρκούν πλέον για να
στηρίξουν το ΠΑΣΟΚ.
Αναφορά στα «μεγάλα» ζητήματα,
όπως η μακροοικονομία και η
εξωτερική πολιτική, διότι σήμερα
δεν έχει το πλεονέκτημα έναντι
της ΝΔ.
Να διερευνά τις ανησυχίες των
πολιτών σε ατομικό επίπεδο,
εστιάζοντας σε τοπικές και
επαγγελματικές μικροκλίμακες. Το
μικρομάρκετινγκ υλοποιείται με
άμεση, πόρτα-πόρτα προσέγγιση.
Οραματική
αντίληψη
Να θεωρεί το κόμμα
υπηρέτη των ατομικών
αναγκών.
Να εστιάζει σε εσωτερικές
διαμάχες ή σε παλαιά πολιτικά
επιτεύγματα, χωρίς όραμα για το
μέλλον — π.χ., «έσωσε τη χώρα
από τα μνημόνια», «έβαλε τη
χώρα στο ευρώ» κ.ά.
Να διατυπώνει ξεκάθαρο όραμα
για την Ελλάδα του 2031, με
πρακτικές πολιτικές λύσεις σε
τοπικό επίπεδο ανά επαγγελματική
κατηγορία..
Προσαρμογή &
Καινοτομία
Να εξελίσσεται σύμφωνα με
τις τεχνολογικές αλλαγές,
π.χ. με τη χρήση τεχνητής
νοημοσύνης.
Να χρησιμοποιεί μόνο
παραδοσιακά μέσα επικοινωνίας
(έντυπα, τηλεόραση) και
ξεπερασμένα πολιτικά σλόγκαν,
εστιάζοντας κυρίως σε πολιτικές
συγκεντρώσεις.
Να αξιοποιεί την τεχνητή
νοημοσύνη όπως εφαρμόζεται
σήμερα στο μικρομάρκετινγκ και
να διοργανώνει πολλές
«μικροσυγκεντρώσεις». Την
εφαρμογή θα αναλάβουν οι
υποψήφιοι κάτω των 40.
Μακροχρόνια
προοπτική
Να κερδίζει εμπιστοσύνη για
το μέλλον, αντί να
περιορίζεται σε φρούδες
υποσχέσεις μόνο για τις
εκλογές.
Να υπόσχεται εύκολες λύσεις
μόνο και μόνο για να προσελκύσει
ψήφους βραχυπρόθεσμα.
Να εφαρμόζει συνεπείς πολιτικές
που δείχνουν αξιοπιστία και
συνέπεια στις δεσμεύσεις σε
ατομικό επίπεδο, χωρίς να
περιμένει να γίνει κυβέρνηση.
Επικέντρωση στον
κάθε πολίτη
ατομικά
Να ακούει συνεχώς τους
ψηφοφόρους και να
κατανοεί πραγματικά τις
ανάγκες τους.
Να θεωρεί δεδομένους τους
παραδοσιακούς ψηφοφόρους.
Οι υποψήφιοι ανά νομό, με τους (ν-
1)/2 κάτω των 40, πρέπει να
οριστούν τώρα — κάθε
καθυστέρηση σημαίνει χαμένη
ευκαιρία.
Η διαδικασία αυτή θα ανοίξει έναν δίαυλο επικοινωνίας, με στόχο την επίλυση ατομικών
προβλημάτων. Το ΠΑΣΟΚ μπορεί να αντιμετωπίζει τα προβλήματα των πολιτών χωρίς να
περιμένει να αναλάβει την κυβέρνηση. Και πώς; Η διαδικασία είναι σχετικά απλή, αλλά δεν
αποτελεί προς το παρόν προτεραιότητα. Αυτό που πρέπει να γίνει άμεσα είναι ο ορισμός των
υποψηφίων!
Το Μικρομάρκετινγκ Χρειάζεται Υποψήφιους με Χρίσμα Χθες
Το ΠΑΣΟΚ δεν έχει ορίσει μέχρι σήμερα τους υποψηφίους του. Αυτό είναι ένα κλασικό
παράδειγμα πολιτικής μυωπίας σε επίπεδο μικρομάρκετινγκ. Η καθυστέρηση –σκόπιμη ή
μη—δεν έχει σημασία δημιουργεί το μεγάλο πρόβλημα της έλλειψης κινήτρου για έναν νέο
άνθρωπο να δουλέψει για να εκλεγεί στις εκλογές του 2031. Αυτό δημιουργεί αίσθημα
αβεβαιότητας ή αδιαφορίας, ειδικά σε νομούς με ισχυρές τοπικές ταυτότητες.
Ζήτησα από την τεχνητή νοημοσύνη να μου ετοιμάσει μια παραδοσιακή αφίσα, καθώς
αυτός είναι ο μόνος τρόπος να επικοινωνήσω αυτή την ανάγκη στους ιθύνοντες του
οργανωτικού του ΠΑΣΟΚ. Έχουν μείνει στην αφίσα. Και ιδού τι μου ετοίμασε.
Το μικρομάρκετινγκ βασίζεται στην προσωπικότητα
του υποψηφίου, τις σχέσεις του με την περιοχή και τα
τοπικά προβλήματα. Χωρίς αυτόν, δεν μπορεί να
αποκτήσει τοπική εμπιστοσύνη. Χωρίς υποψηφίους, το
ΠΑΣΟΚ δεν μπορεί να στείλει στοχευμένα ατομικά
(προσωποποιημένα) μηνύματα.
Οι υποψήφιοι βοηθούν στο να συλλέγονται
πληροφορίες για τις ανάγκες των ατομικών ψηφοφόρων.
Χωρίς αυτούς, η συλλογή δεδομένων για μικροστόχευση
γίνεται γενική και λιγότερο αποτελεσματική.
Στην ουσία, αυτό δημιουργεί πολιτική μυωπία σε μικροκλίμακα: το κόμμα βλέπει μόνο το γενικό πολιτικό
στίγμα και όχι τις λεπτομέρειες της κάθε εκλογικής περιφέρειας. Αναπόφευκτα το ΠΑΣΟΚ χάνει το πλεονέκτημα σε επίπεδο μικρομάρκετινγκ.
Ίσως αυτό να εξηγεί γιατί έχει κολλήσει στο 10-15%. Αυτό το ποσοστό είναι όπως
αναφέρθηκε και στον Πίνακα 1 η παράδοση και η ιδεολογία του. Φορείς αυτών των αξιών
πλέον είναι τα «περήφανα γηρατειά». Με αυτούς δεν μπορείς να κερδίσεις τις εκλογές του
2031 ακόμη και για καθαρά βιολογικούς λόγους. Το ΠΑΣΟΚ χρειάζεται υποψηφίους κάτω των
σαράντα οι οποίοι θα φέρουν και ψηφοφόρους κάτω των σαράντα.
Πώς Πρέπει να Επιλεγούν οι Υποψήφιοι;
Η μεγαλύτερη βλακεία που μπορεί να κάνει ένα κόμμα σαν το ΠΑΣΟΚ είναι να ζητήσει
από όποιον ενδιαφέρεται να υποβάλει υποψηφιότητα. Αυτή η διαδικασία πάσχει από αυτό
που οι οικονομολόγοι ονομάζουν adverse selection (αντεπιλογή) και moral hazard (ηθικό
κίνδυνο). Δεν θα επεκταθώ στο πως αυτοί οι όροι έχουν άμεση εφαρμογή στη διαδικασία
επιλογής των υποψηφίων του ΠΑΣΟΚ.
Ο πρόεδρος του ΠΑΣΟΚ θα πρέπει να ζητήσει από τις τοπικές κοινωνίες να υποδείξουν
άτομα κάτω των σαράντα ετών. Οι αυτοπροτάσεις θα αποκλείονται. Η περαιτέρω
διαχείριση θα ανατεθεί στην τεχνητή νοημοσύνη (artificial intelligence, AI). Της ζήτησα να
καθορίσει τα κριτήρια και τη διαδικασία, και η απάντησή της παρατίθεται στον παρακάτω
πίνακα.
Ο Πίνακας 2 παρουσιάζει τα δεδομένα με σαφήνεια. Ιδιαίτερη σημασία έχει η
αξιολόγηση σε εβδομαδιαία βάση, η οποία μπορεί να πραγματοποιείται αυτοματοποιημένα,
αξιοποιώντας τις δυνατότητες που παρέχουν οι σύγχρονες τεχνικές της επιστήμης
δεδομένων (data science) σε δευτερόλεπτα. Ωστόσο, το κρίσιμο αυτό ζήτημα δεν
εξετάζεται περαιτέρω στο παρόν άρθρο.
Πίνακας 2
Κριτήρια επιλογής υποψηφίων και διαδικασία
Κριτήρια επιλογής Διαδικασία
1. Ηλικία: κάτω των 40 ετών.
2. Σύνδεση με την τοπική κοινωνία: κατοικεί ή εργάζεται
στο νομό με καλές σχέσεις με την κοινότητα.
3. Εμπειρία και δεξιότητες: συμμετοχή σε τοπικούς
συλλόγους, εθελοντισμό, πολιτικές ή κοινωνικές δράσεις.
4. Επικοινωνιακές ικανότητες: ικανότητα να επικοινωνεί
με διαφορετικές ομάδες πολιτών.
5. Δέσμευση στο μικρομάρκετινγκ: διάθεση να
υλοποιήσει πόρτα-πόρτα δράσεις και να ακολουθήσει
διαδικασίες παρακολούθησης μέσω τεχνητής
νοημοσύνης.
6. Δυνατότητα αξιολόγησης και αυτοβελτίωσης:
πρόθυμος να αξιολογείται εβδομαδιαία και να
προσαρμόζεται ανάλογα με τα αποτελέσματα.
1. Ζητήστε από τις τοπικές κοινότητες,
συλλόγους και οργανώσεις να
προτείνουν άτομα που πληρούν τα
κριτήρια.
2. Δημιουργήστε μια short list με 5–10
υποψηφίους ανά δήμο.
3. Ο πρόεδρος ή η κεντρική επιτροπή να
καλέσει τους υποψηφίους και να
συζητήσει μαζί τους.
4. Επιλέξτε τους υποψηφίους που δείχνουν
μεγαλύτερη δέσμευση και ικανότητα για
υλοποίηση των δράσεων.
5. Όλα θα πρέπει να πραγματοποιηθούν με
απόλυτη εχεμύθεια.
Πρώτα πρέπει να ολοκληρωθεί το πρώτο βήμα, που αφορά τον καθορισμό των
υποψηφίων κάτω των σαράντα ετών, προκειμένου να διασφαλιστεί η συμμετοχή νέων
ατόμων στη διαδικασία.
Συμπέρασμα
Το ΠΑΣΟΚ χρειάζεται στρατηγική μικρομάρκετινγκ, με πρώτο βήμα τον άμεσο
καθορισμό υποψηφίων, οι οποίοι θα εφαρμόζουν τις πρακτικές αυτές αξιοποιώντας την
τεχνητή νοημοσύνη.
Σύμφωνα με τους Simchon et al. (2024), στο άρθρο τους «The persuasive effects of
political microtargeting in the age of generative artificial intelligence», το μικρομάρκετινγκ
μπορεί να αυξήσει τη συμμετοχή των ψηφοφόρων, να περιορίσει την απομάκρυνσή τους
από ένα κόμμα που προτιμούσαν αρχικά και να αποδώσει ακόμη και όταν στοχεύει σε ένα
μόνο προσωπικό ή ατομικό χαρακτηριστικό.
Αξίζει επίσης να σημειωθεί ότι το μακρομάρκετινγκ είναι σήμερα εύκολα εφαρμόσιμο
για κάθε υποψήφιο με πρόσβαση στα κοινωνικά δίκτυα, ενώ το μικρομάρκετινγκ, με τη
βοήθεια της τεχνητής νοημοσύνης, απαιτεί σημαντική προετοιμασία και προσπάθεια.
Θα πρέπει να υπογραμμιστεί ότι η τεχνητή νοημοσύνη δεν αποτελεί πανάκεια· μέχρι
στιγμής τίποτε δεν μπορεί να αντικαταστήσει τη φυσική, ανθρώπινη νοημοσύνη. Το ίδιο
ισχύει φυσικά και στη χρήση της τεχνητής νοημοσύνης στην περίπτωση της επιλογής
υποψηφίων του ΠΑΣΟΚ.
Τέλος, η επιλογή της συμβατικής ημερομηνίας «2031» στον τίτλο δεν είναι τυχαία. Τότε
θα έχουν συμπληρωθεί πενήντα χρόνια από την ιστορική νίκη του ΠΑΣΟΚ στις εκλογές του
1981. Δεν σημαίνει απολύτως τίποτε άλλο· κυρίως, δεν υποδηλώνει καμία πρόβλεψη.
Βιβλιογραφία
Simchon, A., Edwards, M., & Lewandowsky, S. (2024). The persuasive effects of political
microtargeting in the age of generative artificial intelligence. PNAS Nexus, 3(2), 1-5.
Levitt, T. (1960). Marketing myopia. Harvard Business Review, 38(4), 45–56.
Παπανίκος, Γ. Θ. (1996α). Μάρκετινγκ: Εισαγωγή στις βασικές αρχές. AIAS.
Παπανίκος, Γ. Θ. (1996β). Μάρκετινγκ: Έννοια – μεθοδολογία – θεωρίες. AIAS.
Παπανίκος, Γ.Θ. (2014). Η οικονομική κρίση της Ελλάδος: Μία ταξική ανάλυση υπέρ των μνημονίων.
Αθήνα: Athens Institute for Education and Research (ATINER).
Παπανίκος, Γ. Θ. (2019). Ανδρέας Γ. Παπανδρέου: Οικονομολόγος και Πρωθυπουργός. Αθήνα:
Αθηναϊκό Ινστιτούτο.
Παπανίκος, Γ.Θ. (2020). Ο Ελληνικός Εμφύλιος της Δεκαετίας του 1940. Αθήνα: ATINER.
Papanikos, G. T. (2023). Explaining electoral successes in Greek parliamentary elections: Is it the
economy again? Athens Journal of Social Sciences, 11(1), 9–24.
Παπανίκος Γ.Θ. (2023) Γιατί Κυριαρχεί η Νέα Δημοκρατία; Άρθρο Γνώσης και Γνώμης (2023-07) – 23
Νοεμβρίου 2023.
Παπανίκος, Γ. Θ. (2025). Η ελληνική εξωτερική πολιτική στον 21ο αιώνα: Συγκριτική μελέτη των έξι
πρωθυπουργών. Αθηναϊκό Ακαδημαϊκό Περιοδικό, 5(2), 1–28.
Smith, G., & Saunders, J. (1990). The application of marketing to British politics. Journal of Marketing
Management, 5(3), 295–306.
