Γ. Παπανίκος, Η οικονομική διάσταση της διαφθοράς στα επαγγελματικά αθλήματα

____________________________________________________________________________

Σημείωση: Η εργασία αυτή παρουσιάστηκε στην ημερίδα που οργάνωσε το Ινστιτούτο Διεθνούς και Ελληνικού Αθλητικού Δικαίου (Ι.Δ.Ε.Α.Δ.) στο Ολυμπιακό Συγκρότημα του TAE KWON DO, στο Φάληρο, με θέμα: «Η Διαφθορά στον Αθλητισμό», 19 Οκτωβρίου 2019.

Αθήνα, 19 Οκτωβρίου 2019

https://www.atiner.gr/gtp/Papanikos(2019)-sports-corruption.pdf

τηλ: 210 3634210 |φαξ: 210 3634209 |e: president@atiner.gr

Περιεχόμενα

	Περίληψη	6
1	Εισαγωγή	7
2	Τα Οικονομικά της Διαφθοράς: Ο Ορισμός	13
3	Οικονομική Διαφθορά και Οικονομική Ανάπτυξη	18
4	Η Οικονομική Διαφθορά στον Επαγγελματικό Αθλητισμό	24
5	Μέτρα Πολιτικής και Οικονομικής Διαφθορά στον Επαγγελματικό Αθλητισμό	31
6	Συμπεράσματα	36
	Βιβλιογραφικές Αναφορές	39

Περίληψη

Η ανά χείρας εργασία ορίζει την έννοια και δίνει τη διάσταση της οικονομικής διαφθοράς. Εξετάζει τις επιδράσεις που έχει η διαφθορά στο σύνολο της οικονομίας καθώς και στους επιμέρους κλάδους της, π.χ. στον επαγγελματικό αθλητισμό. Εξηγεί γιατί οι οικονομικές επιστημονικές μελέτες δείχνουν ότι η διαφθορά δεν έχει καμία επίπτωση στην οικονομική μεγέθυνση, κυρίως σε χώρες που θεωρούνται ότι ανήκουν στην ομάδα των πιο αναπτυγμένων κρατών του πλανήτη. Σε ό,τι αφορά τα επαγγελματικά αθλήματα, η αντιμετώπιση της διαφθοράς μπορεί να έχει ανασταλ-τικές επιδράσεις στην ανάπτυξη της συγκεκριμένης αθλητικής δραστηριότητας· επαγγελματικής και ερασιτεχνικής. Για παράδειγμα, το «στήσιμο» αγώνων, το παράνομο στοίχημα, η χρήση διεγερτικών (αναβολικών), κ.ά., μπορεί να είναι μία αποτελεσματική, αποδοτική, «δημοκρατική» και διεθνώς ανταγωνιστική διαδικασία για την επιβίωση και ανάπτυξη μιας συγκεκριμένης επαγγελματικής αθλητικής δρα-στηριότητας. Η παρούσα οικονομική προσέγγιση, που βασίζεται στη γενική και ειδική αθλητική διεθνή οικονομική αρθρογραφία, έχει σημαντικές επιδράσεις όχι μόνο στον τρόπο άσκησης διαφόρων πολιτικών παρεμβάσεων καταπολέμησης της διαφθοράς αλλά και στην αναγκαιότητα και τηχρησιμότητα αυτής καθ’ εαυτής της εξάλειψης της διαφθοράς. Φαίνεται ότι όσοι πολεμούν τη διαφθορά σε ένα συγκεκριμένο άθλημα, λ.χ. στο ελληνικό επαγγελματικό ποδόσφαιρο, εκτός από το μάταιο της προσπάθειας, δημιουργούνται και αρνητικές συνθήκες για την επιβίωση και την ανάπτυξη του συγκεκριμένου επαγγελματικού αθλήματος.

1. Εισαγωγή

Στο γνωστό επιστημονικό άρθρο περί της οικονομικής διαφθοράς, το οποίο δημο-σιεύτηκε ως κείμενο εργασίας του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου, ο Tanzi (1998) αναφέρει ότι η διαφθορά είναι ένα πολύ παλιό ιστορικό φαινόμενο. Για να τεκμηριώσειτην άποψή του, προσφεύγει σε ένα ινδικό κείμενοτου 2^o^υαιώναπ.Χ.-το Arthashastra (η επιστήμη της πολιτικής). Το 2^ο αιώνα,είχαν περάσει πλέον των 100 χρόνων από τότε που ο Αλέξανδρος Γ’ εισέβαλε στην Ινδία και ίσως κάποιοι να είχαν μυηθεί στα μυστικά που έμαθε ο Αλέξανδρος από το δάσκαλό του τον Αριστοτέλη. Προκαλεί, ωστόσο, εντύπωση το γεγονός ότι ο Tanzi, ενώ αναφέρει το Δάντη, το Σαίξπηρ και το Αμερικανικό Σύνταγμα, δεν αναφέρει τους πρώτους διδάξαντες –τους Έλληνες-,οι οποίοιήταν οι πρωτοπόροι της καταγεγραμμένης διαφθοράς στην ιστορία.Παραμέ-νουν δε ανίκητοι πρωταθλητές στην παγκόσμια ιστορία της μικρής, κυρίως, απάτης[1]· μέρος της οποίας είναι και η οικονομική διαφθορά.

Εξακόσια χρόνια πριν τον Ινδό συγγραφέα, ο Ησίοδος, στο μνημειώδες έργο του Έργα και Ημέρες(μέσα 8^ου αιώνα π.Χ.),συμβουλεύοντας τον αδερφό του,στηλιτεύει την(οικονομική) διαφθορά των αρχόντων-δικαστών,με το ακόλουθο τρόπο(στίχοι 37-39):

ἤδη μὲν γὰρ κλῆρονἐδασσάμεθ᾽, ἄλλὰ τε πολλὰ
ἁρπάζωνἐφόρεις, μέγα κυδαίνωνβασιλῆας
δωροφάγους, οἳτήνδε δίκην ἐθέλουσιδικάσσαι·

τον κλήρο μας ήδη τον μοιράσαμε, κι άλλα πολλά

αρπάζοντας τα πήρες, καλοπιάνοντας πολύ τους δωροφάγους δικαστές, που έτσι θέλουν να δικάζουν

Μάλιστα, το κίνητρο της συγγραφής όλου του έργου ήταν η καταπολέμηση της διαφθοράς, μέσω της ηθικής διαπαιδαγώγησης, κυρίως του αδερφού του,διότι ο ίδιος ο Ησίοδος είχε πέσει θύμααπατεώνων μέσω των δωροφάγων δικαστών. Θα σκέφτηκε ο Ησίοδος, όπως δεν σκέπτονται άλλοιπολλοί σήμερα, ας ξεκινήσω από τη διαφθορά που υπάρχει στην αυλή μου και μετά βλέπουμε για την αυλή του γείτονα. Να επαναλάβω ότι αυτό είναι το πρώτο ιστορικά καταγεγραμμένο σύγγραμμα. Και αφορά στην ελληνική οικονομική διαφθορά. Το διδακτικό αυτό έπος στηλιτεύει την απληστία των βασιλέων-δικαστών, θεωρώντας ότι, με αυτόν τον τρόπο, θα συμβάλλει στη δημιουργία μιας κοινωνίας λιγότερο διαφθαρμένης. Το Έργα και Ημέρες θριάμβευσε στη δυτική λογοτεχνία όπως και η οικονομική διαφθορά! Φαίνεται ότι το καλύτερο λίπασμα άνθισης της διαφθοράς είναι έργα και λόγιαπου αποσκοπούν στην «ξήρανσή» της.Όπως θα δούμε παρακάτω, πολλές επιστημονικές μελέτες δεν έχουν καταφέρει να διαψεύσουν την άποψη ότι όπου εισάγονται νέοι και περισσότεροι νόμοι κατά της διαφθοράς, όπου αυξάνονται οι ρυθμιστικές παρεμβάσεις για την εξάλειψη της διαφθοράς και όπου καθιερώνονται νέοι θεσμοί αντιμετώπισης της διαφθοράς, αυτήριζώνει και ανθοφορεί. Νέα «μπουμπούκια» φυτρώνουν.

Το βιβλίο του Ησιόδου είναι γνωστό. Έχει γίνει αντικείμενο πολλών αναφορών και μελετών ως το πρώτο έργο που σκοπό είχε την καταπολέμησητης διαφθοράς. Από πολλούς οικονομολόγους[2], το έργο του θεωρείται ως μία σημαντική πρώτη συμβολή στην οικονομική ανάλυση. Η έμφαση που δίνει στην εργασία και στην απόκτησηευδαιμονίας αποτελούν σημαντικά στοιχεία μιας σύγχρονης οικονομικής ανάλυσης. Επίσης, η έμφαση που δίνει στο θεσμικό ρόλο των βασιλέων-δικαστών ως σημαντικό παράγοντα κοινωνικής σταθερότητας και οικονομικής προόδου δεν έχουν τίποτε να ζηλέψουν από μία σύγχρονη οικονομική προσέγγιση.

Από την αρχαία ελληνική γραμματεία, εκείνο που σεεμένα προσωπικά έχει προκαλέσει τη μεγαλύτερη εντύπωση είναι η συμπεριφορά του Σωκράτη. Ενώ αρνήθηκε να παραβεί το νόμο της πολιτείας του και ήπιε τελικά το κώνειο, δέχθηκε ασχολίαστα τη διαφθορά που επικρατούσε στoδεσμωτήριο του και της οποίας χρήση έκαναν οι μαθητές του. Υπάρχουν πολλά τέτοια παραδείγματα που θα έπρεπε να πείσουν το Σωκράτη ότι η πολιτεία που ζούσε δεν ήταν κάτι που άξιζε να πεθάνει κανείς γι αυτήν όχι στα πεδία των μαχών αλλά από μία δικαστική απόφαση της στιγμής.

Από όλους τους διαλόγους του Πλάτωνα ξεχώρισα μία περικοπή από τον «Κρίτωνα» διότι όλοι μαςως μαθητές γυμνασίου μαθαίναμε αποστήθιση, στα αρχαία, τις πρώτες γραμμές του διαλόγου:

ΣΩΚΡΑΤΗΣ: Τί τηνικάδεἀφῖξαι, ὦ Κρίτων; ἢοὐπρῲἔτιἐστίν;
ΚΡΙΤΩΝ: Πάνυ μὲν οὖν.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ: Πηνίκα μάλιστα;
ΚΡΙΤΩΝ: Ὄρθρος βαθύς.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ: Θαυμάζω ὅπωςἠθέλησέ σοι ὁτοῦ δεσμωτηρίου φύλαξ ὑπακοῦσαι.
ΚΡΙΤΩΝ: Συνήθης ἤδημοίἐστιν, ὦΣώκρατες, διὰ τὸ πολλάκις δεῦροφοιτᾶν, καί τι καὶεὐεργέτηταιὑπ᾽ἐμοῦ.

ΣΩΚΡΑΤΗΣ: Πώς και τέτοια ώρα, Κρίτων; Ή δεν είναι πια τόσο πρωί;
ΚΡΙΤΩΝ. Είναι πολύ πρωί ακόμη.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ Περίπου τι ώρα;
ΚΡΙΤΩΝ: Βαθιά χαράματα.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ Απορώ πώς θέλησε να σου ανοίξει ο φύλακας του δεσμωτηρίου.
ΚΡΙΤΩΝ: Γνώριμος πια μου είναι, Σωκράτη, τόσο συχνά που έρχομαι εδώ· και έπειτα έχει και ευεργετηθεί από μένα.

Με δικά μου λόγια, ο Κρίτων λάδωνε («εὐεργέτηταιὑπ᾽ἐμοῦ», λέει ο Κρίτων) τον φύλακα για να του ανοίγει, εκτός ωραρίου επισκεπτηρίου,την πόρτα των φυλακών. Εκείνο που επίσης είναι εκπληκτικό είναι η επιχειρηματολογία του Κρίτωνος για να παρακινήσει το Σωκράτη να αποδράσει. Πρώτον, τι θα πει ο κόσμος που τσιγκουνεύτηκε τα λεφτά και δεν λάδωσε τους φύλακες για να αποδράσει μια και κάτι τέτοιο ήταν τόσο εύκολο. Δεύτερον, οι συκοφάντες είναι ψιλικατζήδες και εξαγοράζονται εύκολα (ἔπειταοὐχὁρᾷς τούτους τοὺςσυκοφάνταςὡςεὐτελεῖς, καὶοὐδὲνἂνδέοιἐπ᾽αὐτοὺςπολλοῦἀργυρίου;) και δεν επρόκειτο να αντιμετωπίσουν κανένα πρόβλημα. Τρίτον, ο Κρίτων ρίχνει το τελευταίο του επιχείρημα που ήταν τα παιδιά του.

Είχε δίκιο ο Αριστοφάνης,ο οποίος στις «Νεφέλες»[3] τοποθετεί το Σωκράτη να πετάει στα σύννεφα. Μάλλον η σκέψη του ήταν νεφελώδης· όπως πολλά άλλα περιστατικά το μαρτυρούν. Δεν έβλεπε την οικονομική διαφθορά που επικρατούσε γύρω του και αποφάσισε να υπηρετήσει, με το παράδειγμα του, μια «Πολιτεία» που μόνο στις «Όρνιθες» του Αριστοφάνη υπήρχε. Παρεμπιπτόντως, η αιτία να κτιστεί αυτή η πόλη των πουλιών, κάπου στον ουρανό, ήταν για να αποφύγουν οι ήρωες της κωμωδίας τη δικομανία των Αθηναίων[4]. Ευτυχώς που η δικομανία δεν χαρακτηρίζει πλέον τους σημερινούς Αθηναίους!

Όπως εκτιμούν πολλοί, το έργο «Νεφέλες»του Αριστοφάνηχρησιμοποιήθηκε εναντίον του Σωκράτη στο 500μελέςαθηναϊκό δικαστήριο. Ήταν δε πολυπληθές, για να αποφεύγεται ο χρηματισμός των δικαστών. Συνεπώς, σε κάτι χρησίμευσε το διδακτικό έπος του Ησιόδου. Αποφάσισαν οι Αθηναίοι, όχι να εξαλείψουν την οικονομική διαφθορά των δικαστών –γνώριζαν ότι ήταν ανέφικτο-, αλλά να κάνουν πανάκριβη τηνεξαγορά («λάδωμα»)τους. Μάλιστα, η επιλογή των δικαστών γινόταν με κλήρωση το πρωί πριν τη δίκη. Όποιος ήθελε να τους εξαγοράσει, θα έπρεπε να εξαγοράσει όλη την εκκλησία του δήμου. Αυτό, ωστόσο, δεν έσωσε το Σωκράτη, διότι οι δικαστές, εκτός από δωροφάγοι, «κοινολογούσαν» με την ευρύτερη κοινωνία της συγκεκριμένης χρονικής στιγμής. Και η κοινή γνώμη της εποχής εκείνης ήθελε το Σωκράτη νεκρό. Και το κατάφερε. Ο Αριστοτέλης λίγες δεκαετίες αργότερα φέρθηκε πιο έξυπνα και την κοπάνησε. Θα σκέφθηκε ότι θα ήταν αμαρτία να θρηνήσει και άλλα θύματα η φιλοσοφία· ιδιαιτέρως αν το επόμενο θύμα σχεδιαζόταν να ήταν ο ίδιος.

Ο Αριστοτέλης δεν πετούσε στα σύννεφα αλλά αυτοί που σήμερα έχουν θέσει ως ιερό σκοπό της ζωής τους την καταπολέμηση της διαφθοράς, αν δεν υποκρύπτει ιδιοτέλεια, είναι αιθεροβάμονες. Κοντά στα τρεις χιλιάδες χρόνια μετά, υπάρχουν πολλοί επιστήμονες και καλοπροαίρετοι άνθρωποι που φιλοδοξούν, ανοήτως κατά τη γνώμη μου, να μειώσουν αν όχι να εξαλείψουν τελείως την οικονομική διαφθορά.Ακόμη πιο ανόητοι είναι και εκείνοι οι αυτόκλητοι ταγοί του έθνους και της νεολαίας που θέλουν να μας προστατέψουν από την εξαχρείωση των ηθών. Δύο είναι τα επιχειρήματα τους. Πρώτον, η διαφθορά είναι ανήθικη. Φθείρει τους νέους και τα χρηστά ήθη. Κάτι μου θυμίζει αυτό από τη δίκη του Σωκράτη. Δεν το εξετάζω αυτό αλλά να μου επιτραπεί ένα απόλυτο σχόλιο: κανείς δεν μπορεί να διαφθαρεί αν δεν το θέλει και ο ίδιος και μάλιστα παρακαλώντας να τον διαφθείρουν.Έχω συναντήσει πολλούς ανθρώπους που εκλιπαρούσαν κάποιος να τους διαφθείρει. Εξυπακούεται έναντι κάποιου αντιτίμου. Με τη βία διαφθαρμένος δεν γίνεται κανένας. Μπορώ να αναφέρω πολλά παραδείγματα και από τον χώρο του αθλητισμού.Μερικά μάλιστα είναι και προσωπικά[5]. Δεύτερον, και ίσως πιο σημαντικό, η διαφθορά υπονομεύει την πρόοδο. Με αυτή τη διάσταση της διαφθοράς θα ασχοληθώ παρακάτω. Δεν γνωρίζω για ταάλλα είδη προόδων αλλά η διαφθορά δεν έχει καμία επίδραση στην οικονομική πρόοδο· όπως αυτή μετράται με το ρυθμό αύξησης του Ακαθάριστου Εγχώριου Προϊόντος (ΑΕΠ). Αντίστοιχα, η διαφθορά δεν αποτελεί τροχοπέδη για κανέναν οικονομικό κλάδο να αναπτυχθεί. Ένας τέτοιος κλάδος είναι και ο επαγγελματικός αθλητισμός. Το αντίθετομάλιστα! Όπου ανθεί ο (επαγγελματικός[6]) αθλητισμός, ανθεί και η διαφθορά.

Οι οικονομολόγοι δεν έδειξαν μεγάλο ενδιαφέρον για την (οικονομική) διαφθορά· τουλάχιστον μέχρι τη δεκαετία του 1990. Θεώρησαν ότι η οικονομική διαφθορά αποτελούσε μέρος του γενικότερου οικονομικού εγκλήματος[7], του οποίου ο πρωτομάστορας της ανάλυσης ήταν ο νομπελίστας οικονομολόγος Gary S. Becker. Το άρθρο του «έγκλημα και τιμωρία: μία οικονομική προσέγγιση», που δημοσιεύτηκε το 1968, είναι πλέον κλασικό. Εξηγεί ποιοι παράγοντες συντελούν στην εγκληματικότητα. ΣτησυνέχειασημαντικήήτανκαιησυμβολήτουIsaacEhrlich,το 1973, μετοάρθροτου «συμμετοχή σε αθέμιτες δραστηριότητες: μία θεωρητική και εμπειρική διερεύνηση». Μία ανασκόπηση αυτής της πρώιμης βιβλιογραφίας γίνεται από τον Dilulio (1996). Παρεμπιπτόντως, σε μία δική μου μελέτη,όπου εφήρμοσα την ίδια μεθοδολογία, βρήκαστατιστικά σημαντική και θετική την επίδραση της ανεργίας στην ελληνική εγκληματικότητα·βλ. Παπανίκος (1994). Ωστόσο, δεν θα με απασχολήσει στην παρούσα εργασίαη σχετική επιστημονική αρθρογραφία, που, έτσι και αλλιώς, είναι τεράστια. Εδώ θα ασχοληθώ αποκλειστικά και επιλεκτικά με την οικονομική διαφθορά.

Η παρούσα εργασία, εκτός της εισαγωγής, οργανώνεται σε έξι σύντομα μέρη. Στο επόμενο μέρος ορίζεται η έννοια και προσδιορίζεται η διάσταση της οικονομικής διαφθοράς. Πολλοί που ασχολούνται με τη διαφθορά στο ελληνικό επαγγελματικό ποδόσφαιρο διαφοροποιούνται ως προς τον ορισμό. Λανθασμένα εντάσσουν πολλές δραστηριότητες, που πραγματοποιούνται στο πλαίσιο της οργάνωσης ενός επαγγελ-ματικού πρωταθλήματος ποδοσφαίρου, στην οικονομική διαφθορά. Η οικονομική επι-στήμη δεν τις εντάσσει. Στο τρίτο μέρος της εργασίας εξετάζεται η διττή σχέση οικο-νομικής διαφθοράς και οικονομικής προόδου. Η σύγχυση που επικρατεί στους μη επαΐοντες οικονομολόγους έγκειται τόσο στη σχέση αιτίας και αποτελέσματος όσο και στο πρόσημο αυτής της σχέσης (θετικής, αρνητικής ή ουδέτερης). Στο ίδιο μέρος εξετάζονται και οι αιτίες της διαφθοράς. Το τέταρτο μέρος της εργασίας αφιερώνεται στην οικονομική διαφθορά του επαγγελματικού αθλητισμού και στο πέμπτο μέρος συζητιούνται πολιτικές αντιμετώπισης της. Στο τελευταίο μέρος εκφράζονται κάποιες σκέψεις και δίνονται τα συμπεράσματα.

Να επαναλάβω ότι η παρούσα εργασία δεν αποτελεί πρωτογενή έρευνα. Είναι μία επιλεκτική παρουσίαση της διεθνούς οικονομικής αθλητικής αρθρογραφίας που αφορά τη δημόσια και ιδιωτική διαφθορά στον επαγγελματικό αθλητισμό. Προσπαθεί να φωτίσει κάποιες όψεις αυτού του θέματος, χρησιμοποιώντας τα εργαλεία της επιστημονικής οικονομικής έρευνας. Παρά την εμφανή σπουδαιότητα της οικονομικής διάστασης, το θέμα απαιτεί και τη συμβολή άλλων επιστημονικών κλάδων. Ο πιο σημαντικός από όλους είναι η τεχνολογία των υπολογιστών και των μαθηματικών υποδειγμάτων, κυρίως η διαχείριση μεγάλων δεδομένων (bigdata&datamining). Παραδείγματα τέτοιων μελετών έχουμε δημοσιεύσει στο AthensJournalofSports· βλ. Gakisetal (2016 & 2018) και Tolbert&Trafalis(2016).

2. Τα Οικονομικά της Διαφθοράς: Ο Ορισμός

Ο πιο διαδομένος ορισμός της (οικονομικής) διαφθοράς δηλαδή αυτός που χρησιμοποιείται στις επιστημονικές οικονομικές μελέτες είναι ο εξής[8]:

Η οικονομική διαφθορά είναι η κατάχρηση δημόσιας εξουσίας για την απόκτηση ιδιωτικού οφέλους

Έχω υπογραμμίσει τις δύο φράσεις «κλειδιά» τις οποίες εξηγώ παρακάτω. Οι Alesina&Giuliano (2015) δίνουν μία διανυσματική διάσταση της οικονομικής διαφθοράς, λέγοντας ότι αυτή μπορεί να αφορά από πολύ μικρά «δωράκια» μέχρι και την πλήρη κατάληψη του κράτους (δημόσιας εξουσίας) από διάφορες άρχουσες ομάδες πίεσης, αμιγώς ιδιωτικών συμφερόντων, με σκοπό τη«στράγγιση»των δημοσίων πόρων. Το τελευταίο συμβαίνει σε ακραίες περιπτώσεις χωρών που βρίσκονται στον πυθμένα της διεθνούς οικονομικής ανάπτυξης και εξαρτώνται από εξαγωγές πλουτοπαραγωγικών πόρων, π.χ. πετρέλαιο, πολύτιμους λίθους, μονο-καλλιέργειες, κ.ά. Συμβαίνει, ωστόσο, και σε πιο αναπτυγμένες χώρες όπου το κράτος αποτελεί «λάφυρο» της εκάστοτε κυβερνητικής εξουσίας, η οποία, πολλές φορές, εκλέγεται με άψογες και διαφανείς διαδικασίες.

Η έννοια της δημόσιας εξουσίας αφορά πολιτικούς αξιωματούχους· εκλεγμένους και διορισμένους.Η έννοια του ιδιωτικού αφορά κυρίως ατομικά (προσωπικά, οικογε-νειακά) χρηματικά οφέλη. Ο ορισμός αυτός θέτει εκτός κάδρου διαφθοράς και συνεπώς εκτός της πολιτικής καταπολέμησης της πολλές δραστηριότητες που λαμβάνουν χώρα στον επαγγελματικό αθλητισμό. Αυτές οι δραστηριότητες δεν πρέπει να αποτελούν το αντικείμενο της ανάλυσης των οικονομικών της διαφθοράς. Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν μπορούν να αναλυθούν μέσα στο πλαίσιο των οικονομικών των εγκληματικών δραστηριοτήτων.

Να δώσω δύο παραδείγματα. Πρώτον, μία ποδοσφαιρική ανώνυμη εταιρεία υποκρύπτει φορολογητέα ύλη όπως άλλωστε και χιλιάδες άλλες εταιρείες. Αποτελεί αυτό οικονομική διαφθορά σύμφωνα με τον παραπάνω ορισμό[9]; Όχι βέβαια. Αποτελεί παράβαση των φορολογικών νόμων και μπορούν να διευθετηθούν μέσα στο πλαίσιο που θέτει η κάθε πολιτεία περί της φοροδιαφυγής. Θα πρέπει να γίνει σε όλους κατανοητό ότι η φοροαποφυγή ακόμη και η φοροδιαφυγή δεν αποτελεί οικονομική διαφθορά του αθλητισμού. Δεν χρειάζονται νέα μέτρα και απανωτές ρυθμίσεις ειδικές για τον επαγγελματικό αθλητισμό που με μαθηματική ακρίβεια θα αυξήσουν τη διαφθορά. Αρκούν οι γενικές διατάξεις περί φοροδιαφυγής.

Δεύτερον, οι ανώνυμες εταιρίες ακολουθούν συγκεκριμένα λογιστικά πρότυπα. Αυτό θα πρέπει να αφορά και τις ποδοσφαιρικές ανώνυμες εταιρείες. Αν δεν τηρούν σωστά τα βιβλία, προβλέπονται διοικητικές ποινές και αποτελεί πλέον θέμα προτεραιοτήτων των διωκτικών αρχών. Δεν θέλω να υπεισέλθω περαιτέρω σε αυτό το θέμα. Από οικονομικής άποψης οι παραβάσεις των ελληνικών ποδοσφαιρικών ανώνυ-μων εταιρειών είναι τόσο ασήμαντες που κανένας σοβαρός εφοριακός δεν θα ασχολούνταν μαζί τους αν δεν ήταν η δημοσιότητα που τις συνοδεύει. Με απλά λόγια, το κόστος καταπολέμησης της φοροδιαφυγής και των λογιστικών ατασθαλιών αυτών των μικρότατων εταιρειών δεν καλύπτεται από τα πιθανά έσοδα που μπορεί να προκύψουν για τα δημόσια ταμεία[10].

Θα δώσω δύο άλλα χαρακτηριστικά παραδείγματα δραστηριοτήτων που πολλοί θα τα ταύτιζαν με τον ορισμό τηςοικονομικής διαφθοράς σεαντίθεση με τον παραπάνω ορισμό. Μάλιστα, κάτω από ορισμένες προϋποθέσεις, δεν θα έπρεπε να θεωρούνται ούτε παράνομες ούτε ανέντιμες (ανήθικες) δραστηριότητες. Και τα δύο παραδείγματα μου είναι υποθετικά, αν και αληθοφανή,και αφορούν την ομάδα μου, τον Ολυμπιακό.

Πρώτο παράδειγμα. Ο Ολυμπιακός «στήνει» έναν αγώνα για παράδειγμα με την ΠΑΕ Ιωαννίνων για να παραμείνει η τελευταία στην πρώτη κατηγορία. Απλά οι παίκτες του Ολυμπιακού και των Ιωαννίνων θυμίζουν τον αγώνα ποδοσφαίρου μεταξύ μίας επίλεκτης ομάδας Γερμανών Φιλοσόφων και μιας επίλεκτης ομάδας Ελλήνων Φιλοσόφων. Στο συγκεκριμένο παράδειγμα, ο Ολυμπιακός παίζει το ρόλο των Γερμανών Φιλοσόφων. Σύμφωνα με τον παραπάνω ορισμό, το γεγονός αυτό δεν μπορεί να συμπεριληφθεί στην περίπτωση της οικονομικής διαφθοράς διότι δεν έχει κανείς δημόσιο αξίωμα και δεν αποκομίζει κανείς χρηματικά οφέλη. Απλά, ο Ολυμπιακός έχει πάρει ή έχει χάσει και μαθηματικά το πρωτάθλημα ή ό,τι άλλο διεκδικεί (π.χ. έξοδο στην Ευρώπη) και είναι αδιάφορος. Η αδιαφορία των ποδοσφαιριστών ή όποιων άλλων αθλητών δεν συνιστά διαφθορά· μάλλον «αδιαφθορία» αποτελεί[11]. Πολλοί θα θεωρήσουν τις δύο ομάδες ως διαφθαρμένες και ανήθικες. Πιθανόν να είναι. Ωστόσο,δεν υπάρχει οικονομική διαφθορά σύμφωνα με τον παραπάνω ορισμό[12]. Για την ιστορία, να αναφέρω ότι ο αγώνας μεταξύ των δύο ομάδων φιλοσόφων τον κέρδισε η ελληνική ομάδα με ένα μηδέν με τέρμα του Αρχιμήδη στην παράταση.

Επίσης, να σημειώσω ότι δεν απαιτείται καμία παρέμβαση του κράτους. Καμία ρύθμιση δεν μπορεί και δεν πρέπει να επιβάλλει το πως θα παίζουν οι παίκτες μιας ομάδας. Σ’ έναν αγώνα παίζουν με πάθος και σε άλλο σέρνουν τα πόδια τους. Η μόνη τιμωρία αυτής της ομάδας θα έρθει από τους «πελάτες» της. Δεν θα ξαναπατήσει κανείς στο γήπεδα. Μην φανεί ωστόσο παράξενο αν αυξηθεί η προσέλευση των οπαδών. Σε πολύ κόσμο αρέσει η διαφθορά και πληρώνει όσο-όσο για να την δει. Δείτε τη ζήτηση που έχει το αρχαιότερο και ιερότερο επάγγελμα του κόσμου. Νόμιμο ή παράνομο, ηθικό ή ανήθικο, η ζήτηση και τα έσοδα από τις πωλήσεις (τζίρος) ξεπερνούν κατά πολύ το άθροισμα των εσόδων όλων των επαγγελματικών αθλημάτων και των ναρκωτικών μαζί. Φανταστείτε πόσο γελοίοι έχουν γίνει μερικοί ανά τους αιώνες, που κυνήγαγαν τις ιερόδουλες. Πρέπει να ομολογήσω ότι ανάλογος είναι και ο ζήλος μερικών που κυνηγούν τη διαφθορά του ποδοσφαίρου.

Δεύτερο υποθετικό παράδειγμα. Ο Ολυμπιακός για να πάρει το πρωτάθλημα θα πρέπει μία άλλη ομάδα να κερδίσει τον ΠΑΟΚ μέσα στην Τούμπα· ας πούμε η Παναχαϊκή. Εγώ,ως φανατικός οπαδός του Ολυμπιακού, προσφέρω ένα εκατομμύριο ευρώ στους παίκτες της Παναχαϊκής αν κερδίσουν τον ΠΑΟΚ έστω και μ’ ένα τέρμα διαφορά. Ώ του παραδόξου θαύματος, οι της Παναχαϊκής «ρίχνουν»πέντε τέρματα και οι του ΠΑΟΚ πετυχαίνουν τρία τέρματα.Υπάρχει οικονομική διαφθορά; Σύμφωνα με τον παραπάνω ορισμό δεν υπάρχει αν και υπάρχει οικονομικό (ιδιωτικό) όφελος από εμένα προς τους παίκτες της Παναχαϊκής. Ποιος μπορεί να κατηγορήσει τους παίκτες της Παναχαϊκής ότι έτρεχαν σαν αφηνιασμένα άλογα και στα ενενήντα λεπτά του αγώνα. Για τα δικά μου τα ευρώ έτρεχαν. Το ίδιο αφηνιασμένα έτρεχαν και οι παίκτες του ΠΑΟΚ για να πάρουν το πρωτάθλημα και τα οικονομικά οφέλη που θα προέκυπταν από την κατάκτησή του. Παίχτηκε ένας εκπληκτικός αγώνας που απετέλεσε διαφήμιση του αθλήματος. Τώρα, αν κάποιος «Ιαβέρης» της διαφθοράς κυνήγαγε εμένα ως έναν άλλο «Γιάννη Αγιάννη», θα έκανε καλό ή κακό στο ελληνικό ποδόσφαιρο; Απορώ, ωστόσο,γιατί πολλοί θεωρούν εμένα διαφθαρμένο που πλήρωσα για να γίνει ένας καλύτερος και έντιμος αγώνας; Είμαι 100% σίγουρος ότι η αδέκαστη ελληνική δικαιοσύνη, με χρόνια με καιρούς είναι αλήθεια, θα με αθώωνε αν κάποιος αχρείος μ’ έσερνε σιδηροδέσμιο στην «ανεξάρτητη» και «άμεπτη» ελληνική δικαιοσύνη (Σημείωση: Η ελληνική δικαιοσύνη κατατάσσεται στους σχετικούς δείκτες ως ο πιο διεφθαρμένος θεσμός της Ελλάδος. Η φράση «έχω εμπιστοσύνη στην ελληνική δικαιοσύνη» θα πρέπει να λέγεται είτε από βλάκες είτε από απατεώνες. Κατά 99% θεωρώ ότι λέγεται από απατεώνες[13]).

Μπορώ να αναφέρω πολλά τέτοια παραδείγματα. Σύμφωνα με τον παραπάνω ορισμό, δεν θεωρούνται οικονομικήδιαφθορά οι ακόλουθες δραστηριότητες[14]:

1. Η απάτη (fraud)

2. Το ξέπλυμα μαύρου χρήματος (moneylaundering)

3. Το εμπόριο ναρκωτικών (drugtrades)

4. Δραστηριότητες της παραοικονομίας (blackmarketoperations)

Μόνο αν σε αυτές τις πράξεις εμπλακούν συστηματικά και άνθρωποι που κατέχουν δημόσιο αξίωμα και αποκομίζουν από αυτή την εμπλοκή προσωπικά οικονομικά οφέλη, τότε μπορούμε να εντάξουμε αυτές τις δραστηριότητας και στην έννοια της οικονομικής διαφθοράς. Προσοχή όμως! Αν ένας δημόσιος λειτουργός λόγω (α) ανικανότητας, (β) έλλειψης πόρων, (γ) αδιαφορίας, (δ) άλλων προτεραιοτήτων[15]δεν καταφέρνει να καταπολεμήσει ή να περιορίσει τις παραπάνω δραστηριότητεςδεν συνιστά οικονομική διαφθορά. Αυτό συμβαίνει πάρα πολλές φορές στην εφαρμοσμένη οικονομική πολιτική ακόμη και σε αναπτυγμένες χώρες. Το κόστος της ανικανότητας είναι τεράστιο. Ξεπερνά το οποιοδήποτε κόστος μπορεί να υπάρξει από την οικονο-μική διαφθορά. Τα φετινά (2019) Νόμπελ των Οικονομικών Επιστημών δόθηκαν σε τρεις ερευνητές που έχουν ερευνήσει ακριβώς αυτό το θέμα. Δηλαδή το πόσο δύσκολο είναι να αντιμετωπίσεις την ανεπάρκεια ή την αδιαφορία όλων εκείνων –πολιτικών αξιωματούχων και γραφειοκρατών- που είναι επιφορτισμένοι με την εφαρμογή μιας, κατά τα άλλα, εξαιρετικής οικονομικής πολιτικής[16].

Είναι αλήθεια ότι ακόμη και οικονομολόγοι όταν ομιλούν για οικονομική διαφθορά συμπεριλαμβάνουν και τις παραπάνω περιπτώσεις ακόμη και στην περίπτωση που δεν συμμετέχει πολιτικός ή κρατικός αξιωματούχος. Θα μπορούσε να γίνει τότε μία διάκριση μεταξύ ιδιωτικήςκαι δημόσιαςοικονομικής διαφθοράς. Για παράδειγμα, στον επαγγελματικό (ανταγωνιστικό) αθλητισμό η ιδιωτική οικονομική διαφθορά περιλαμβάνει τη χρήση αναβολικών (doping). Δεν αποτελεί οικονομική διαφθορά με την αυστηρή έννοια του όρου. Στην πραγματικότητα αποτελεί αθέμιτο ανταγωνισμό για να ωφεληθεί οικονομικά κυρίωςένας αθλητής ή μία ομάδα αθλητών σε βάρος μάλιστα και της προσωπικής τους υγείας. Αυτή η ιδιωτική οικονομική διαφθορά δεν εξετάζεται εδώ και δεν μπορεί να αποτελεί αντικείμενο παρέμβασης του κράτους στον επαγγελματικό αθλητισμό πέρα από τη γενικότερη παρέμβαση που αφορά τη χρήση απαγορευμένων ουσιών. Μία ανασκόπηση των οικονομικών της χρήσης απαγο-ρευμένων ουσιών στον αθλητισμό γίνεται από τους Dimant&Deutscher (2015).

Ποιες είναι όμως οι οικονομικές συνέπειες της οικονομικής διαφθοράς; Το ερώτημα αυτό εξετάζεται στο αμέσως επόμενο μέρος της εργασίας.

3. Οικονομική Διαφθορά και Οικονομική Ανάπτυξη

Πολλοί οικονομολόγοιεξεπλάγησαν όταν στις πρώτες εμπειρικές μελέτες που διερευνούσαν τη σχέση οικονομικής διαφθοράς και οικονομικής ανάπτυξης δεν εντοπίζανε την «αναμενόμενη» αρνητική επίδραση. Θεωρούσαν βέβαιο ότι μία αύξηση της (οικονομικής) διαφθοράς θα μείωνε την οικονομική μεγέθυνση με δεδομένο ότι όλοι οι άλλοι παράγοντες θα παρέμειναν αμετάβλητοι. Σημείωση: η μέθοδος της παλινδρόμησης επιτυγχάνει ακριβώς αυτό. Δηλαδή υπολογίζει την οριακή επίδραση της (οικονομικής) διαφθοράς στην οικονομική ανάπτυξη, λαμβάνοντας όλους τους άλλους προσδιοριστικούς παράγοντες ως δεδομένους.

Σε μία σημαντική διερευνητική μελέτη της διαφθοράςο JakobSvensson (2005) έθεσε οκτώ ερωτήματα. Κατέληξε δε σε ένα συμπέρασμα που το χαρακτήρισε ως αινιγματικό-προβληματικό (puzzling):οι συγκριτικές μελέτες χωρών δείχνουν ότι η οικονομική διαφθορά δεν επηρεάζει την οικονομική μεγέθυνση.

Μάλιστα, μπορεί να ισχύει το ακριβώς αντίθετο. Σοβαρές επιστημονικές εμπειρικές μελέτες εντόπισαν μία θετική συσχέτιση μεταξύ οικονομικής διαφθοράς και οικονο-μικήςμεγέθυνσης. Για παράδειγμα, οι Egger&Winner (2005) βρήκαν ότι σ’ ένα μεικτό δείγμα αναπτυγμένων και λιγότερο αναπτυγμένων χωρών (συνολικά 73 χώρες) υπήρχε μία καθαρή θετική σχέση μεταξύ διαφθοράς και Άμεσων Ξένων Επενδύσεων (ΑΞΕ). Συμπεραίνουν ότι η διαφθορά προωθεί τις ΑΞΕ και μέσω αυτών την οικονομική μεγέθυνση.

Και επειδή αυτό το συμπέρασμα μπορεί να ακούγεται πολύ παράξενο έως απίστευτο ας μου επιτραπεί να δώσω ένα όχι και τόσο υποθετικό παράδειγμα[17]. Ηγούμαι μιας επενδυτικής σοβαρής προσπάθειας ενός πολυεθνικού καναδικού ομίλου που υπάγεται στην καναδική νομοθεσία ακόμη και όταν αυτές λειτουργούν στο εξωτερικό. Απ’ άποψης όλων των διαδικασιών, ο όμιλος θα κάνει την επένδυση που θα πληροί όλες τις καναδικές προϋποθέσεις που είναι πιο αυστηρές από τις ελληνικές· κυρίως στον τομέα της περιβαλλοντολογικής ευθύνης και της μεταχείρισης των εργαζομένων. Η ελληνική νομοθεσία προϋποθέτει κάποιες νόμιμες διαδικασίες οι οποίες δικαιολογημένα κρατούν τουλάχιστον πέντε χρόνια. Δεν οφείλεται σε διαφθορά. Αν θέλουμε να δώσουμε μία εξήγηση,θα λέγαμε ότι οφείλεται σε ανικανότητα, όχι του «συστήματος», αλλά των συγκεκριμένων ατόμων που χειρίζονται τις σχετικές υποθέσεις. Το «φταίει το σύστημα» δεν είναι αιτιολογία και αποτελεί κακή δικαιολογία. Το σύστημα δεν μπορεί να κάνει απολύτως τίποτε διότι όποιον και να βάλει στη θέση αυτή θα είναι αντικειμενικά ανίκανος λόγω μιας διαδικασίας που στα οικονομικά αποκαλείται δυσμενής επιλογή (adverseselection). Με άλλα λόγια, κανένας ικανός δεν θα δεχθεί να αναλάβει μία τέτοια θέση. Μόνο ανίκανοι ή και απατεώνες θα προσφερθούν να «θυσιασθούν» για τον ελληνικό λαό.

Εδώ ενεργοποιείται το θετικό της οικονομικής διαφθοράς. Ας υποθέσουμε ότι ο όμιλος «λαδώνει»[18] τον πρωθυπουργό της χώρας και η επένδυση εγκρίνεται σε τρεις μήνες (οι λεγόμενες εγκρίσεις «υψηλών ταχυτήτων» - fasttrack) από τον ίδιο τον πρωθυπουργό μέσω ενός νόμου (πάντοτε η δημοκρατία έρχεται πρώτη) του ελληνικού κοινοβουλίου που εξουσιοδοτεί τον πρωθυπουργό να εγκρίνει τέτοιες επενδύσεις με την υπογραφή του και μόνο. Η επένδυση είναι της τάξης των 5 δισεκατομμυρίων ευρώ και ο όμιλος δεν ζητά καμία επιδότηση, καμία επιχορήγηση ή καμία φορολογική απαλλαγή. Μάλιστα εγγυάται μισθούς μεγαλύτερους από το 250% του μέσου μισθού του Έλληνα δημοσίου υπαλλήλου. Η επένδυση αυτή αφορά αποκλειστικά αυτό που λένε οι οικονομολόγοι δημιουργία εμπορίου (tradecreation) και όχι εκτροπή εμπορίου (tradediversion). Εκτός από την αρχική επένδυση των 5 δισεκατομμυρίων ευρώ που θα έχει ένα πολλαπλασιαστή του 1,6, εκτιμάται ότι θα δημιουργηθεί ένας κύκλος εργασιών ύψους ενός δισεκατομμυρίου ευρώ με έναν πολλαπλασιαστή της τάξης του 1,3. Αν η επένδυση γίνει σήμερα, το αθροιστικό όφελος της οικονομίας την επόμενη πενταετία θα είναι 14,5 δισεκατομμύρια ευρώ (8 δισεκατομμύρια από την αρχική επένδυση συν 6,5 δισεκατομμύρια ευρώ από τον κύκλο εργασιών που αποτελεί την προστιθέμενη αξία, δηλαδή νέο ΑΕΠ). Το ποσό αυτό περιλαμβάνει και τη μίζα που πήρε ο πρωθυπουργός αν καταβλήθηκε και δαπανήθηκε στην Ελλάδα. Αν δεν γίνει καθόλου, διότι ο επενδυτής δεν θα κάτσει να περιμένει πέντε χρόνια, τότε, κάθε χρόνο, η ελληνική οικονομία θα χάνει, σε νέο ΑΕΠ, 1,3 δισεκατομμύρια ευρώ. Η ιστορία αυτή δεν είναι μυθοπλασία. Είναι πραγματικότητα. Η επένδυση δεν έγινε τελικά. Εδώ θα είχαμε μία οικονομική διαφθορά με θετικές συνέπειες που σε όρους οικονομικής μεγέθυνσης θα ξεπερνούσε το 0.5% ετησίως, τεράστιο ποσοστό για μία τέτοια επένδυση.Με δέκα τέτοιες επενδύσεις, η ελληνική οικονομία θα απογειωνόταν όπως είχε κάνει στο τέλος της δεκαετίας του 1950 και στις αρχές της δεκαετίας του 1960. Και δεν συνυπολογίζονται οι λεγόμενες θετικές εξωτερικές οικονομίες κλίμακος που πάντοτε προκύπτουν όταν ένας μεγάλος όμιλος επενδύει σε μία χώρα. Συμπαρασύρει και άλλες μεγάλες ή μικρές εταιρείες –ξένες ή εγχώριες- να επενδύσουν στη χώρα.

Παρ’ όλο το παραπάνω ξεκάθαρο παράδειγμα, η σχέση αιτίας-αποτελέσματος μεταξύ διαφθοράς και οικονομικής μεγέθυνσης δεν είναι και τόσο ξεκάθαρη. Στη διεθνή οικονομική και μη οικονομική βιβλιογραφία έχουν προσδιοριστεί μία σειρά από μεταβλητές που μπορούν να θεωρηθούν ως οι γενεσιουργές αιτίες της οικονομικής διαφθοράς όπως αυτή ορίστηκε στο προηγούμενο μέρος της παρούσας εργασίας και όχι όπως αυτή πολλές φορές ερμηνεύεται απ’ όλους όσους στην Ελλάδα ασχολούνται με το πρόβλημα της (οικονομικής) διαφθοράς στο ποδόσφαιρο. Για πολλούς, όταν η οικονομία αναπτύσσεται, η οικονομική διαφθορά μειώνεται[19].

Με άλλα λόγια, η οικονομική διαφθορά είναι σύμπτωμα και όχι η αιτία των οικονομικών και κοινωνικών προβλημάτων. Αυτό εξηγεί και ίσως να δικαιολογεί γιατί οι οικονομολόγοι δεν ασχολούνται τόσο με την οικονομική διαφθορά. Οι γενεσιουργές αιτίες είναι τόσες πολλές που η οικονομική διαφθορά είναι ένα σύμπτωμα που μπορεί να περιοριστεί μόνο αν επιτευχθούν οι άλλοι πιο σημαντικοί οικονομικοί στόχοι.

Ο Πίνακας 1 δίνει κάποιες από τις μεταβλητές που επηρεάζουν την οικονομική διαφθορά και συνεπώς και τη διαφθορά στον επαγγελματικό αθλητισμό. Ποια είναι τα συμπεράσματα που προκύπτουν από τον Πίνακα 1; Σε όρους πολιτικής οικονομίας, η οικονομική διαφθορά είναι το αποτέλεσμα της οικονομικής μιζέριας και καχεξίας. Η μόνη λύση είναι να αφήσουμε ήσυχη τη διαφθορά να κάνει τη δουλειά της, και την οικονομία να κάνει τη δική της.

Πίνακας 1. Οι Γενεσιουργές Αιτίες της Διαφθοράς

	Αιτία	Παρατηρήσεις
1	Οικονομική μεγέθυνση – Φτώχεια – Πλουτοπαραγωγικές Πηγές – Διανομή Εισοδήματος (Μισθοί)	Υψηλοί ρυθμοί οικονομικής μεγέθυνσης δημιουργούν τις προϋποθέσεις μείωσης της διαφθοράς
2	Γραφειοκρατία και μη Αποδοτική Διοίκηση και Πολιτική Δομή-Μέγεθος Κρατικού Τομέα – Δομή Κυβέρνησης– Πολιτικό Σύστημα – Πολιτική Αστάθεια – Ηλεκτρονική Διακυβέρνηση	Όσο αυξάνει ο ρυθμιστικός ρόλος του κράτους, τόσο αυξάνει η διαφθορά. Δηλαδή αν αυξηθεί η παρέμβαση του κράτους για τη χαλιναγώγηση της διαφθοράς στο ελληνικό επαγγελματικό ποδόσφαιρο, ανεξαρτήτων προθέσεων, η διαφθορά του ελληνικού ποδοσφαίρου θα αυξηθεί.
3	Κοινωνία των Πολιτών – Ελευθερία του Τύπου	Μελέτες έχουν δείξει ότι η δημοκρατική συμμετοχή των πολιτών και η ελευθερία του τύπου μειώνει τη διαφθορά.
4	Οικονομική Ελευθερία	Μετρήσεις οικονομικής ελευθερίας συνδέονται θετικά με τη μείωση της διαφθοράς.
5	Εθνική Διαφοροποίηση	Αυξάνει τη διαφθορά διότι δημιουργεί φανατικές μικρές κοινωνικές ομάδες που μπορεί να αποδέχονται τη διαφθορά για την προώθηση θρησκευτικών ή εθνικών λόγων.
6	Γυναίκες	Κάποιες μελέτες δείχνουν ότι οι γυναίκες ρέπουν λιγότερο στη διαφθορά από ό,τι οι άνδρες. Όχι όλες όμως και όχι στον αθλητισμό, π.χ. γυναικεία αντισφαίριση.
7	Παγκοσμιοποίηση – Οικονομία της Αγοράς – Ανοιχτή Οικονομία	Μειώνει τη διαφθορά διότι ανοίγει τη χώρα στο διεθνή ανταγωνισμό. Βασικά μειώνει το ρυθμιστικό ρόλο του κράτους και καθιστά ανίσχυρες της εθνικές ομάδες πίεσης.
8	Ιστορία – Θρησκεία – Εκπαίδευση - Μετανάστες	Ο Pandey (2010) βρήκε, όπως και πολλές άλλες μελέτες, ότι το παρελθόν μιας χώρας επηρεάζει και το επίπεδο της διαφθοράς. Δύσκολα ξεριζώνεται η διαφθορά όταν έχει τόσες βαθιές ιστορικές ρίζες. Ο Ελληνικός Λαός που είναι περήφανος για την ένδοξη ιστορία θα πρέπει να είναι περήφανος και για τις βαθιές ιστορικές ρίζες της διαφθοράς του.
9	Άλλες Μεταβλητές	Δικαιώματα Ιδιοκτησίας, Αστικοποίηση, Διαφάνεια

Πηγή: Dimant&Tosato (2018).

Η οικονομική πολιτική, ως εφαρμοσμένος κλάδος της οικονομικής επιστήμης, έχει προ πολλού εξετάσει τους τρόπους με τους οποίους μπορεί να επιτευχθεί η οικονομική ανάπτυξη[20]. Πολλές μεταβλητές μπορούν να χρησιμοποιηθούν για να προωθήσουν την οικονομική μεγέθυνση· η μείωση της οικονομικής διαφθοράς δεν είναι μία απ’ αυτές. Για παράδειγμα, μία πολιτική είναι το άνοιγμα της οικονομίας στο διεθνή ανταγωνισμό με την κατάργηση όλων των εμποδίων εισαγωγών-εξαγωγών, κινήσεων κεφαλαίου και ανθρώπινου δυναμικού. Αυτό προωθεί την οικονομική μεγέθυνση, και ως συνέπεια μειώνει και την οικονομική διαφθορά.

Ανάλογα είναι και τα συμπεράσματα μελετών για την οικονομική διαφθορά στο ποδόσφαιρο. Όσο περισσότερο την εχθρεύονται οι λεγόμενοι «θεσμοί», τόσο αυτή γιγαντώνεται. Το θέμα αυτό εξετάζεται στο επόμενο μέρος της εργασίας.

4. Η Οικονομική Διαφθορά στον Επαγγελματικό Αθλητισμό

Τα οικονομικά των επαγγελματικών ομάδων και γενικότερα του αθλητισμού έχουν τύχει ευρύτατης προσοχής από τους οικονομολόγους ερευνητές[21]. Σκοπός της παρούσας εργασίας δεν είναι να παρουσιάσουμε αυτή τη βιβλιογραφία. Επέλεξα να παρουσιάσω κάποιες πρόσφατες εμπειρικές[22]εργασίες που εξετάζουν την ακόλουθη ερευνητική υπόθεση:

Η απάτη απαντάται παντού στον επαγγελματικό αθλητισμό ,η οποία είναι ανεξάρτητη από χώρα, άθλημα και από τα όποια μέτρα αντιμετώπισής της

Η απάτη, ως έννοια, περιλαμβάνει και μέρος της οικονομικής διαφθοράς όπως ορίστηκε προηγούμενα αλλά είναι ευρύτερης αυτής και συμβαίνει μόνο όταν πολιτικός αξιωματούχος ή κρατικός λειτουργός εμπλέκεται σε αυτή. Θα ξεκινήσω με κάποιες γενικές παρατηρήσεις. Οι Ολυμπιακοί Αγώνες είναι το μεγαλύτερο αθλητικό γεγονός. Όπως αναφέρω στο βιβλίο μου για τους Ολυμπιακούς Αγώνες (βλέπε Παπανίκος, 1999), η μη εμπορευματοποίηση των αγώνων και η διαφθορά που δεν την ακολουθεί θα σήμαινε την αναπόφευκτη υποβάθμιση των αγώνων.

Αρχικά, πριν την εμπορευματοποίηση, για τους αγώνες του 1984 δεν ενδιαφερόταν καμία πόλη να τους οργανώσει. Μόνο η Τεχεράνη είχε δηλώσει ενδιαφέρον. Η αλλαγή του καταστατικού της ΔΟΕ έδωσε τη δυνατότητα εμπορευματοποίησης των αγώνων και από τότε το ενδιαφέρον για τους αγώνες απογειώθηκε. Και ως φυσικό επακόλουθο απογειώθηκε και η οικονομική διαφθορά. Το τίμημα της μεγάλης απήχησης που έχουν οι εμπορευματοποιημένοι αγώνες είναι η οικονομική διαφθορά[23].Πολλοί είναι αυτοί που έχουν θέσει ως σκοπό ζωής να εξαλείψουν τη διαφθορά και κατ’ επέκταση την εμπορευματοποίηση των αγώνων. Ίσωςδεν αντιλαμβάνονται ότι η πραγματική επιλογή δεν είναι μεταξύ αγώνων με διαφθορά και αγώνες χωρίς διαφθορά αλλά μεταξύ αγώνων και μη αγώνων. Χωρίς διαφθορά δεν θα υπάρχουν αγώνες. Η συνέπεια για την (οικονομική) πολιτική είναι σαφής. Αν δεν θέλεις καθόλου διαφθορά, κατήργησε τους αγώνες ή τη συμμετοχή σου σε αυτούς ή την επιβράβευση των αθλητών από τη συμμετοχή τους και τις επιτεύξεις τους στους αγώνες. Αν θέλεις να αυξήσεις τη διαφθορά, λάβε περισσότερα μέτρα εναντίον της. Η διαφθορά στους Ολυμπιακούς Αγώνες ξεκινάει με την οικονομική διαφθορά της ανάθεσης και συνεχίζεται με τις απάτες για τα μετάλλια.

Μετά τους Ολυμπιακούς Αγώνες, το μεγαλύτερο αθλητικό γεγονός είναι το Παγκόσμιο Κύπελλο Ποδοσφαίρου. Όλες οι χώρες του πλανήτη συμμετέχουν σε προκριματικές φάσεις και στην τελική φάση που συνήθως γίνεται σε μία χώρα. Οι χώρες διαφέρουν σε ό,τι αφορά στην οικονομική διαφθορά και την εγκληματικότητα. Οι μεταβλητές αυτές δεν επηρεάζουν τις επιδόσεις των χωρών στα Παγκόσμια Κύπελλα Ποδοσφαίρου. Άλλοι είναι οι παράγοντες·κυρίωςοικονομικοί και δημογραφικοί, όπως έχω αναλύσει στο Papanikos (2017).

Θα εξετάσω τώρα τη βασική υπόθεση εργασίας που κάνω. Η μέθοδος μου είναι η μετανάλυση επιλεγμένων εμπειρικών μελετών. Χρησιμοποιώ επιστημονικές μελέτες που με αποδεκτές μεθόδους προσπαθούν να διερευνήσουν τη βασική υπόθεση. Δεν εξετάζονται οι περιπτώσεις όπου η απάτη αποκαλύφθηκε από τις διωκτικές αρχές (που δεν είναι και λίγες) ή οι απάτες που ανακαλύπτουν ή υποθέτουν τα ΜΜΕ.Να σημειώσω ότι μία μεγάλη απάτη στο χώρο του ελληνικού επαγγελματικού ποδοσφαίρου είναι η συκοφαντία περί ύπαρξης (οικονομικής) διαφθοράς που μπορεί να ενέχει και τον οικονομικό εκβιασμό. Τόσα κανάλια και τόσες εφημερίδες ασχο-λούνται με το επαγγελματικό ποδόσφαιρο. Πώς θα ζήσουν; Αρκούν οι πωλήσεις και οι διαφημίσεις[24];

Ο Πίνακας 2 αναφέρει αυτές τις επιλεγμένες μελέτες. Να σημειώσω ότι το στοίχημα είναι ένας σημαντικός λόγος για να στήνει κάποιος αγώνες αλλά δεν είναι ο μόνος. Το «στήσιμο»(χειραγώγηση) ενός αγώνα για λόγους στοιχήματος είναι κι ο πιο εύκολος διότι μπορεί το «στήσιμο» να αφορά μόνο έναν (ομάδα ή άτομο) από τους ανταγωνιστές που απαιτείται να χάσει.Κανείς δεν μπορεί να υποχρεώσει έναν παίκτη ή μία ομάδα να διεκδικήσει με πάθος τη νίκη αν δεν τη θέλει.

Ποια είναι τα πιο σημαντικά συμπεράσματα που προκύπτουν από τον Πίνακα 2; Πρώτον, η απάτη (διαφθορά) στον αθλητισμό είναι ανίκητη. Είναι πρωταθλήτρια, ιδιαιτέρως λόγω του στοιχήματος, όπως θα αναφερθώ και στο επόμενο μέρος της εργασίας. Λίγο πολύ, όλες οι έρευνες έχουν διαπιστώσει ότι κάποιο είδος απάτης ενέχεται στους αγώνες των επαγγελματικών αθλημάτων. Δεύτερον, η απάτη δεν κοιτά χώρες και άθλημα. Όπου έχει γίνει έρευνα σε επαγγελματικό άθλημα, ανιχνεύθηκε απάτη. Σε ό,τι ακολουθεί παρουσιάζω κάποιες από αυτές τις μελέτες.

Υπάρχει μία ολόκληρη βιβλιογραφία που αφορά το στοίχημα στην καλαθοσφαίριση (pointshaving). Το στοίχημα αφορά τη διαφορά των πόντων στο αποτέλεσμα ενός αγώνα. Αυτό απαιτεί τη συνεργασία αυτών που βάζουν τα στοιχήματα και των παικτών. Σύμφωνα με τον αυστηρό ορισμό της οικονομικής διαφθοράς, η πρακτική αυτή δεν αποτελεί διαφθορά.

Ο Wolfers (2006) βρήκε ότι το 1% των αγώνων του Κολεγιακού Πρωταθλήματος Καλαθοσφαίρισης (NationalCollegiateAthleticAssociation – NCAA) των ΗΠΑ «στήνονται». Η έρευνα έγινε αντικείμενο πολλών διχογνωμιών που αφορούσε κατά μείζονα λόγο τη μεθοδολογία και την ερμηνεία των αποτελεσμάτων. Πιο πρόσφατες μελέτες (Berkowitzetal., 2018 και Gregory, 2018) εντόπισαν το «στήσιμο» αγώνων για το στοίχημα αλλά το ποσοστό είναι μικρότερο απ’ αυτό που βρήκε ο Wolfers (2006). Πρόσφατα, οι Hoffer&Pincin (2019) βρήκαν το ίδιο και για τους αγώνες του Αμερικάνικου Ποδοσφαίρου (NationalFootballLeague). Οι αγώνες στήνονταν και σε αυτό το άθλημα.

Πίνακας 2. Το Εύρος της Διαφθοράς Στον Επαγγελματικό Αθλητισμό

Συγγραφείς	Άθλημα	Χώρα	Ευρήματα
Wolfers (2006) Berkowitz (2018) Gregory (2018) Bernhardt (2010)	Καλαθοσφαίριση	ΗΠΑ	Στήσιμο αγώνων για το στοίχημα μέσω παικτών.
Hoffer (2019)	Αμερικάνικο ποδόσφαιρο	ΗΠΑ	Στήσιμο αγώνων για το στοίχημα μέσω παικτών
Globan (2019)	Ποδόσφαιρο	Κροατία	Στήσιμο αγώνων για βαθμούς.
Otting (2018)	Ποδόσφαιρο	Ιταλία	Στήσιμο αγώνων για το στοίχημα.
Costa (2018)	Ποδόσφαιρο	Κόσμος	Στήσιμο αγώνων για το στοίχημα.Calcioscommesse
Deutscher (2017)	Ποδόσφαιρο	Γερμανία	Στήσιμο αγώνων για το στοίχημα μέσω διαιτητών
Reade (2013)	Ποδόσφαιρο	Κόσμος	Ενδείξεις στήσιμο αγώνων.
Borland (2009)	Ποδόσφαιρο	Αυστραλία	Δεν ανιχνεύθηκε στήσιμο αγώνων για μία καλύτερη θέση της ομάδας στην επιλογή νέων παικτών.
Lin (2015)	Μπέιζμπολ	Ταιβάν	Στήσιμο αγώνων για το στοίχημα μέσω παικτών.
Ki (2013)	Μπέιζμπολ	Κορέα	Στήσιμο αγώνων για το στοίχημα μέσω παικτών.
Jetter& Walker (2017)	Αντισφαίριση	Κόσμος	Στήσιμο αγώνων μεταξύ παικτών με όφελος τις προσφερόμενες αμοιβές
Brown & Yang (2017) Brown (2012)	Ιπποδρομίες	Η.Β.	Το στήσιμο αγώνων φαίνεται να είναι μικρό (όχι ανύπαρκτο) με ελάχιστες ενδείξεις.
Dietl (2009) Duggan (2002)	Σούμο	Ιαπωνία & Ουγγαρία	Με μικρές και μεγάλες αυξομειώσεις ανά χρονικά διαστήματα το στήσιμο αγώνων δεν διαψεύδεται.
Zitzewitz (2014)	Αγώνες Παγοδρομίου	Κόσμος	Βαθμολογία από κριτές μέσω της υποστήριξης αθλητών από συγκεκριμένες χώρες ανάλογα από την εθνικότητα των κριτών

Οι επόμενες μελέτες του Πίνακα 2 αφορούν το ποδόσφαιρο. Το ποδόσφαιρο έχει την τιμητική του στο να στήνονται αγώνες κυρίως για το στοίχημα[25].

Η πρόσφατη μελέτη για την Κροατία, Globan&Jagers (2019), αναδεικνύει το στήσιμο αγώνων για βαθμούς. Αποτελεί εξαίρεση στον κανόνα του στοιχήματος. Η συγκεκριμένη περίπτωση αφορούσε τα σωματεία της Λοκομοτίβ και της Ντιναμό. Κάτι σαν τους αγώνες μεταξύ ΟΦΗ και ΠΑΟ το πάλλαι ποτέ.

Η μελέτη για την Ιταλία του Ottingetal. (2018) αφορά κυρίως την ανάπτυξη ενός συστήματος ανίχνευσης των στημένων αγώνων το οποίο μπορεί να χρησιμοποιηθεί στα δικαστήρια ως αποδεικτικό στοιχείο παράνομων στοιχημάτων.

Η επόμενη μελέτη του Costa (2018) παρουσιάζει το μεγάλο σκάνδαλο, γνωστό ως Calcioscommesse, που είδε το φως της δημοσιότητας τα έτη 2011 και 2013 στην Ιταλία. Το δίκτυο των στοιχημάτων απλώνονταν στις τέσσερις άκρες του πλανήτη. Πραγματικά μια παγκόσμια δραστηριότητα.

Σύμφωνα με τον Deutscheretal. (2017), στη Γερμανία το κόλπο για το ποδόσφαιρο έγινε μέσω τεσσάρων διαιτητών στους αγώνες των οποίων ανιχνεύθηκαν αποτελέσματα που δεν διαψεύδουν την υπόθεση του στησίματος των αγώνων για το στοίχημα.

Η μελέτη των Reade&Akie (2013) έχει πολύ μεγάλο ενδιαφέρον διότι συγκρίνουν τα αποτελέσματα ενός οικονομετρικού υποδείγματος προβλέψεων των αποτελεσμάτων με αυτά των γραφείων στοιχημάτων. Χρησιμοποίησαν 9.000 αγώνες και 63 γραφεία στοιχημάτων. Τα αποτελέσματα τους δεν μπορούν να απορρίψουν την υπόθεση ότι όλοι οι αγώνες ήταν «καθαροί».

Έχει ενδιαφέρον η μελέτη για την Αυστραλία που ακολουθεί των Borlandetal. (2009). Στο σύστημα της επιλογής παικτών σύμφωνα με τη θέση της ομάδας την προηγούμενη περίοδο, έχουν προτεραιότητα οι ομάδες που πήγαν χειρότερα. Συνεπώς, προς το τέλος του πρωταθλήματος, μία ομάδα την συμφέρει να χάνει αγώνες για να βρεθεί σε χειρότερη θέση για να αποκτήσει το πλεονέκτημα της επιλογής του καλύτερου ποδοσφαιριστή της συγκεκριμένης περιόδου ο οποίος είναι διαθέσιμος για επιλογή. Ωστόσο, κάτι τέτοιο δεν βρέθηκε στη μελέτη.

Οι επόμενες μελέτες αφορούν άλλα αθλήματα και χώρες. Παντού ανιχνεύτηκε απάτη και στήσιμο αγώνων για διάφορους λόγους. Θέλω να επισημάνω μία απ’ αυτές. Ο Zitzewitz (2014) εξετάζει μία άλλη πτυχή της απάτης στον αθλητισμό αυτή του καλλιτεχνικού πατινάζ (figureskating). Όπως αναφέρει ο συγγραφέας, μετά τα σκάνδαλα στους Ολυμπιακούς Αγώνες του 1998 και 2002, η Διεθνής Ομοσπονδία Πατινάζ (InternationalSkatingUnion) αποφάσισε να θέσει κανόνες στο σύστημα των κριτών (βαθμολογητών). Ο συγγραφέας, εξετάζοντας σχεδόν όλους τους μεγάλους αγώνες που ακολούθησαν, βρήκε ότι η απάτη αυξήθηκε αντί να μειωθεί. Αυξήθηκε η διαφθορά που αφορούσε τόσο τους κριτές που ψήφιζαν αναλογικά ευνοϊκότερα για αθλητές από τις χώρες τους όσο και το «πούλημα» των ευνοϊκών κρίσεων τους (votetrading) σε άλλες χώρες. Η δική μου ερμηνεία είναι πολύ εύκολη. Παρ’ όλο που εδώ είχαμε αυτορρύθμιση, τα χρήματα που διακινούνται είναι τόσο πολλά που είναι δύσκολο να αντισταθεί ο οποιοσδήποτε. Και όπου υπάρχει πολύ χρήμα, υπάρχει και η μαφία. Στο συγκεκριμένο άθλημα η Ρώσικη Μαφία. Συνεπώς δεν διαψεύδεται η υπόθεση ότι όσο αυξάνει ο κύκλος εργασιών (τζίρος) ενός αθλήματος τόσο αυξάνει και η διαφθορά.

Τέλος, η μελέτη των Lin&Chen (2015) έχει μεγάλο ενδιαφέρον διότι δίνει μία πολύ καλή ανασκόπηση της σχετικής οικονομικής βιβλιογραφίαςτόσο της θεωρητικής όσο και της εμπειρικής για το στήσιμο αγώνων στα επαγγελματικά αθλήματα. Βρίσκουν και αυτοί ότι αγώνες στήνονται για το στοίχημα. Η δική τους η μελέτη επικεντρώνεται στο μπέιζμπολ της Ταιβάν.

Συνεπώς, διαφθορά υπάρχει αλλά δεν είναι (δημόσια) οικονομική διαφθορά. Είναι δυνατή η καταπολέμηση της διαφθοράς; Πρέπει η πολιτεία να δαπανά σπάνιους πόρους για να καταδιώκει τη διαφθορά στο ελληνικό ποδόσφαιρο; Με ποια μέσα πρέπει να το πετύχει; Απαντήσεις σε αυτά τα σημαντικά ερωτήματα επιχειρούνται στο παρακάτω μέρος της παρούσας εργασίας.

5. Μέτρα Πολιτικής καιΟικονομικής Διαφθορά στον Επαγγελματικό Αθλητισμό

Να σημειώσω εδώ ότι πολλοί ζηλωτές και πολέμιοι της διαφθοράς θεωρούν το παράνομο στοίχημα ανήθικο. Άλλοι το θεωρούν ως μία πηγή φοροδιαφυγής και ξέπλυμα μαύρου χρήματος. Άλλοι θεωρούν το ίδιο το στοίχημα-νόμιμο ή παράνομο- ανήθικο και θεωρούν ότι θα πρέπει να καταργηθεί. Πάντως επειδή δεν είναι το θέμα μου εδώ απλώς με προβληματίζει γιατί μία οργανωμένη κοινωνία και πολιτεία θα πρέπει να την ενδιαφέρει το στοίχημα και γιατί θα πρέπει να το βαφτίζει νόμιμο ή παράνομο. Ας το αφήσει ελεύθερο να κάνει ο κάθε ενήλικας ότι θέλει με εξαίρεση τις αρχές που αφορά το γενικότερο νομοθετικό και κανονιστικό πλαίσιο[26]. Για παράδειγμα, βάζω εγώ στοίχημα με έναν φίλο μου για έναν αγώνα υπογράφοντας και ένα χαρτί και δίνοντας σε έναν τρίτο τα χρήματα. Είναι παράνομο; Πρέπει να είναι παράνομο; Είναι ανήθικο; Πρέπει να είναι ανήθικο; Η υστερία που έχει πιάσει την επιστημονική κοινότητα είναι άνευ προηγουμένου. Το καταλαβαίνω διότι εκεί είναι τα χρήματα και η δημοσιότητα. Το καταλαβαίνω αλλά δεν είμαι υποχρεωμένος να το αποδεχτώ κιόλας κυρίως όταν προέρχεται από εκείνους που αυτόκλητα έχουν διοριστεί προστάτες της τάξης και της ηθικής στο ελληνικό ποδόσφαιρο και εν γένει του επαγγελματικού αθλητισμού. Ποιος τους διόρισε; Γιατί δεν ασχολούνται με άλλα πιο σημαντικά ζητήματα της ελληνικής κοινωνίας; Μήπως γιατί δεν δημιουργεί δημοσιότητα και τα όποια οφέλη προκύπτουν από αυτή; Μήπως η μεγαλύτερη διαφθορά συντελείται από τα ίδια πρόσωπα και τις ίδιες τις διαδικασίες καταπολέμησης της διαφθοράς; Θα τα αφήσω αναπάντητα αυτά τα ερωτήματα. Ας αποτελέσουν τροφή για σκέψη.

Η πρόταση η δική μου είναι σαφής. Η πολιτεία έχει καθήκον να κτυπήσει την οικονομική διαφθορά, όπως ορίστηκε παραπάνω, σύμφωνα με τους πόρους που έχει, την ικανότητα των στελεχών της και τις προτεραιότητες που θέτει. Για παράδειγμα, η οικονομική διαφθορά στην υγεία και την εκπαίδευση είναι πιο σημαντική από τη σχεδόν ανύπαρκτη,σε όρους ποσοτικού μεγέθους,οικονομική διαφθορά στο επαγγελματικό ποδόσφαιρο. Οι σπάνιοι δημόσιοι πόροι θα πρέπει, κατάαποκλειστι-κότητα, να διατεθούν στην καταπολέμηση της οικονομικής διαφθοράς στην υγεία και την παιδεία. Η κοινωνία δεν θα ζημιωθεί αν αφήσουν τη διαφθορά στον επαγγελματικό αθλητισμό ελεύθερη ή ασύδοτη όπως αναφέρουν μερικοί.

Η πολιτεία δεν έχει καμία δουλειά να αναμειγνύεται στη διαφθορά του ελληνικού επαγγελματικού ποδοσφαίρου. Δεν μπορεί να σπαταλά τα χρήματα του ελληνικού λαού για καθαρά ψηφοθηρικούς λόγους. Η μεγαλύτερη διαφθορά του ελληνικού ποδοσφαίρου είναι η καταπολέμηση της διαφθοράς από την ελληνική πολιτεία. Αυτή η διαφθορά επιβάλλεται να σταματήσει. Η διαφθορά του ποδοσφαίρου έχει μηδαμινές κοινωνικές και οικονομικές επιπτώσεις. Πρέπει να αφεθούν ελεύθερες οι ανώνυμες εταιρείες του ποδοσφαίρου να ρυθμίσουν τα του οίκου τους χωρίς καμία απολύτως διαφοροποίηση από τις άλλες ανώνυμες εταιρείες. Στο κάτω-κάτω της γραφής είναι οικονομικά αμελητέες. Όλο το Ευρωπαϊκό Πρωτάθλημα Ποδοσφαίρου Συλλόγων (το λεγόμενο ChampionsLeague) παράγεται από ομάδες κεφαλαιουχικής αξίας περί τα 15 δισεκατομμύρια ευρώ. Ένα αμελητέο και αστείο μέγεθος για να ασχοληθεί κάποιος μαζί του από οικονομικής άποψης.

Σύμφωνα με το Forrest (2018), η μεγάλη αύξηση που παρατηρείται τα τελευταία χρόνια (τον τρέχοντα αιώνα) στο στοίχημα οφείλεται (α) στη παγκόσμια (χρηματική) ρευστότητα (β) στην είσοδο σε αυτό του παγκόσμιου εγκλήματος και (γ) στην αντικειμενική αδυναμία των μεγάλων χωρών να αντιμετωπίσουν αυτού του είδους τη συμπεριφορά. Ο συγγραφέας προτείνει ως μόνη λύση την αυτορρύθμιση (sportsgovernance), η οποία θα συνοδεύεται από μία επένδυση από τον ίδιο τον κλάδο για την αποτροπή και ανίχνευση τέτοιων συμπεριφορών εκ μέρους των παικτών. Ακριβώς το ίδιο περιλαμβάνεται και στην πρόταση της παρούσας εργασίας.

Το ερώτημα που δεν απαντάει ο συγγραφέας και πολλοί άλλοι που κάνουν έρευνα στη διαφθορά του επαγγελματικού αθλητισμού είναι το εξής: μήπως η επιτυχής καταπολέμηση της οικονομικής διαφθοράς στον επαγγελματικό αθλητισμό οδηγήσει στον μαρασμό του αθλήματος; Μήπως η μεγάλη αύξηση του αριθμού, αλλά και της ποιότητας των επαγγελματικών αθλημάτων, οφείλεται και στη ρευστότητα που δημιουργεί το στήσιμο αγώνων; Μήπως, τότε, όποιος πολεμάει την οικονομική διαφθορά σε ένα επαγγελματικό άθλημα πολεμάει την ύπαρξη του ίδιου του αθλήματος; Πώς μπορεί μία μικρομεσαία ελληνική ποδοσφαιρική ομάδα πρώτης εθνικής μπορεί να είναι αποδοτική, αποτελεσματική, δημοκρατική και ανταγωνιστική αν δεν στήσει κανένα αποτέλεσμα; Δεν θα μπορέσει να επιβιώσει.

Και γιατί η οργανωμένη πολιτεία να επενδύσει το χρήμα των φορολογουμένων για την πρόληψη και ανίχνευση των στημένων αγώνων στον επαγγελματικό αθλητισμό και να μην δαπανήσει τους ίδιους σπάνιους πόρους που πληρώνει ο φορολογούμενος για την πρόληψη και ανίχνευση του μεγαλύτερου προβλήματος που αντιμετωπίζουν χώρες όπως η Ελλάδα που είναι τα τροχαία δυστυχήματα; Και για να «λαϊκίσω», διότι είναι η μόνη γλώσσα που καταλαβαίνουν οι ιθύνοντες που ασχολούνται με τον επαγγελματικό αθλητισμό της Ελλάδος, κάθε ευρώ που δαπανά ένας Έλληνας πολιτικός αξιωματούχος για την πάταξη της οικονομικής διαφθοράς στο ποδόσφαιρο σκοτώνεται ή μένει παράλυτος ένας νέος άνθρωπος στους δρόμους της Ελλάδος.

Κάποτε θα πρέπει να θέτουμε προτεραιότητες όταν δαπανούμε χρήματα των φορολογουμένων. Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι η διαφθορά στο ποδόσφαιρο πρέπει να αφεθεί ελεύθερη να αυτορυθμιστεί και να ισχύει και σε αυτό ότι ισχύει και στην υπόλοιπη κοινωνία για το ευρύτερο έγκλημα. Ελλοχεύει ο κίνδυνος της εξαφάνισης του αθλήματος αν εξαφανιστεί και η διαφθορά τους. Ακόμη και αν δεν υπάρχει διαφθορά στο ποδόσφαιρο, θα πρέπει όλοι μας να προσποιούμαστε ότι υπάρχει. Αλίμονο για το ελληνικό επαγγελματικό ποδόσφαιρο αν εξαφανιστεί η διαφθορά και όλοι το πιστέψουν! Φανταστείτε την πίεση που θα δέχονται οι «προεδράρες» των ελληνικών ΠΑΕ από τους πελάτες τους (λέγονται και οπαδοί) αν δεν μπορούν να δικαιολογήσουν τις αποτυχίες της ομάδας τους. Η καταγγελία της υπαρκτής ή ανύπαρκτης διαφθοράς είναι για τους «προεδράρες» μία κάποια λύση. Τι θα γίνουν χωρίς διαφθορά; Θα έχουν σημαντική πτώση στα έσοδα από εισιτήρια, από πώληση αγώνων, από πώληση παικτών, από στήσιμο αγώνων για το στοίχημα, διαφήμισης κ.ά. Η ομάδα θα καταστραφεί χωρίς διαφθορά.

Η (οικονομική) διαφθορά σε όποιον κλάδο οικονομικής δραστηριότητας κι αν εκδηλώνεται θα πρέπει να καταπολεμείται με τα ίδια μέσα. Ο λόγος που τόσοι πολλοί ασχολούνται με την (οικονομική) διαφθορά στον επαγγελματικό αθλητισμό είναι διότι δημιουργεί δημοσιότητα. Δεν υπάρχει κανένας άλλος οικονομικός ή κοινωνικός λόγος που να δικαιολογεί την τόσο μεγάλη ενασχόληση με την οικονομική διαφθορά στον επαγγελματικό αθλητισμό. Όπως χαρακτηριστικά ανέφερα παραπάνω, μάλιστα, είναι πολύ πιθανόν το κόστος (οικονομικό και κοινωνικό) της πάταξης της οικονομικής διαφθοράς στον αθλητισμό να υπερβαίνει τα οφέλη (οικονομικά και κοινωνικά) από την εξάλειψη της.

Αν η οικονομική διαφθορά δεν ταυτίζεται με τη λεγόμενη βαριά εγκληματικότητα (απειλή κατά ζωής, ναρκωτικά, σωματεμπορία, κ.ά.), τότε μπορεί να συμφέρει σε μία κοινωνία να δαπανήσει τα χρήματα της πιο αποτελεσματικά, πιο αποδοτικά, πιο δημοκρατικά και πιο ανταγωνιστικά σε κάτι άλλο από το να τα δαπανά για την εξάλειψη της οικονομικής διαφθοράς στο επαγγελματικό ποδόσφαιρο. Ωστόσο, το πολιτικό κόστος είναι τεράστιο. Υπάρχουν άνθρωποι που έχουν κτίσει ολόκληρες επαγγελματικές καριέρες στο κυνήγι της οικονομικής διαφθοράς στο ελληνικό επαγγελματικό ποδόσφαιρο. Αυτοί οι άνθρωποι ζητούν επιμόνως από την ελληνική πολιτεία (δηλαδή τον Έλληνα φορολογούμενο) να δαπανήσει χρήματα των φορολογουμένων για να λύνει τις οικονομικές διαφορές μεταξύ ανωνύμων εταιρειών με ελάχιστη συνεισφορά στην προστιθέμενη αξία και τα φορολογικά έσοδα. Είναι ο μόνος τρόπος να επιβιώσουν αυτοί οι απατεώνες που χρησιμοποιούν ως πρόφαση το κυνήγι της οικονομικής διαφθοράς στο ελληνικό επαγγελματικό ποδόσφαιρο. Από αυτούς θα πρέπει ξεκινήσει η καταπολέμηση της διαφθοράς. Από αυτούς τους απατεώνες «Ιαβέρηδες» της διαφθοράς και της εγκληματικότητας.

Όσοι ιδιώτες ασχολούνται με τη(οικονομική) διαφθορά στο ελληνικό ποδόσφαιρο ζητούν ένα σωρό πράγματα από την πολιτεία. Χρησιμοποιούν την πίεση των ΜΜΕ για να επιβάλλουν ρυθμίσεις πάνω στις ρυθμίσεις, νέους νόμους, εφαρμογή των νόμων, τιμωρία και διαπόμπευση των διαφθορέων και ουκ εστί αριθμός. Από οικονομικής άποψης, υπάρχει μία αγορά τους προϊόντος «ασχολούμαι με τη διαφθορά στο ποδόσφαιρο» η οποία χαρακτηρίζεται από πολύ μεγάλη ανελαστικότητα της ζήτησης. Τέτοιες αγορές είναι η χαρά όλων όσων προσφέρουν τέτοιες υπηρεσίες: πολιτικοί, δημοσιογράφοι, δικαστές, επιτροπές «εξυγίανσης», πρόεδροι ΠΑΕ και άλλοι παράγοντες, ποδοσφαιριστές, διαιτητές, παρατηρητές, χορηγοί, τραμπούκοι, κ.ά. Όλοι αυτοί έχουν κτίσει καριέρες που ικανοποιούν προσωπικές οικονομικές ανάγκες με ελάχιστους, ωστόσο, να ικανοποιούν μόνο τη ματαιοδοξία τους. Αφελείς δεν μπορούν να επιβιώσουν σε αυτή την αγορά του «υπερθεάματος ενασχόλησης με την καταπολέμηση της διαφθοράς». Τουλάχιστον για ένα σχετικά μακρύ χρονικό διάστημα.

Τέτοιοι αφελείς δεν υπάρχουν ούτε στην πλευρά της ζήτησης.Οι οπαδοί των ομάδων έχουν μία ανελαστική ζήτηση για το υπερθέαμα που λέγεται διαφθορά. Το ζητούν. Και όχι μόνο αυτό. Αν γίνει μία έρευνα αγοράς για την λαοφιλέστερη ομάδα της Ελλάδος για το αν προτιμούν τη διαφθορά αρκεί ο Ολυμπιακός να παίρνει κάθε χρόνο το πρωτάθλημα, θα δείξει και το μέγεθος της σπουδαιότητας των ηθικών αρχών και των αγνών συναισθημάτων από τα οποία διέπονται οι οπαδοί του «Θρύλου». Ευτυχώς για την ομοιογένεια του ελληνικού ποδοσφαίρου, με τα ίδια ευγενικά συναισθήματα διακατέχονται και οι οπαδοί των άλλων μεγάλων ομάδων αρκεί η δική τους ομάδα να κερδίζει αγώνες και πρωταθλήματα έστω και αν ο «προεδράρας» λαδώνει δεξιά και αριστερά, δέρνει δεξιά και αριστερά, καίει κανένα κατάστημα ή άλλα περιουσιακά στοιχεία των «αντιπάλων» του.

Φανταστείτε την ικανοποίηση που νοιώθει ένας οπαδός του Ολυμπιακού όταν τη Δευτέρα δέρνουν ή καίνε το μαγαζί του διαιτητή που αδίκησε την ομάδα τους την προηγούμενη Κυριακή. Μέρος του θεάματος του επαγγελματικού αθλήματος είναι και αυτές οι δραστηριότητες. Σε κάποια άλλα επαγγελματικά αθλήματα –όπως το χόκεϋ επί πάγου-, υπάρχει ειδική ομάδα παικτών που δέρνονται κατά τη διάρκεια ενός αγώνα με αλαλάζοντα τα στίφη των βαρβάρων θεατών.

Πάντως, θα πρέπει να παραδεχθούμε ότι η ανθρωπότητα έχει να επιδείξει μεγάλη πρόοδο. Από τις «ρωμαϊκές αρένες» της Αρχαίας Ρώμης, την ιερά εξέταση και το δημόσιο κάψιμο στην πυρά των αιρετικών και των μαγισσών του μεσαίωνα, τις δημόσιες αγγλικές κρεμάλες και τους δημόσιους αποκεφαλισμούς των γαλλικών λαιμητόμων του 18^ου και 19^ου αιώνας,φθάσαμε σήμερα να διασκεδάζουμε στις σύγχρονες αρένες των επαγγελματικών αθλημάτων με καμιά σφαλιάρα, ένα γρονθοκόπημα, ένα λάκτισμα σε σώμα αντιπάλου, μια κουτουλιά, ένα φτύσιμο, ένα μούντζωμα, μία επίδειξη των αναπαραγωγικών οργάνων κ.ά.Πόσο μεγάλα άλματα έκανε ο παγκόσμιος πολιτισμός σε λιγότερες από δύο χιλιετίες! Πόσο μεγάλη ήταν η επίδραση του ευρωπαϊκού διαφωτισμού!

Συμπεραίνοντας όλα τα παραπάνω, ο κλάδος πρέπει να αφεθεί ελεύθερος. Ασύδοτος όπως οι πολλοί τον αποκαλούν κυρίως εκείνοι που άμα εξαλειφτεί η διαφθορά δεν θα έχουν στον ήλιο μοίρα. Χωρίς κανένα επιπλέον ρυθμιστικό μέτρο. Από μόνο του αυτό θα μειώσει την οικονομική διαφθορά.

6. Συμπεράσματα

Η οικονομική διαφθορά στο ελληνικό επαγγελματικό αθλητισμό δεν είναι οικονομικό, κοινωνικό ή ηθικό ζήτημα που αξίζει κανείς να του αφιερώσει χρόνο·ερευνητικό ή προσωπικό. Από οικονομικής άποψης η οικονομική διαφθορά στον επαγγελματικό αθλητισμό ή γενικότερα η διαφθορά δεν πρόκειται να εξαλειφθεί ή μειωθεί διότι τα οικονομικά οφέλη είναι πολλαπλάσια του οικονομικού κόστους αντιμετώπισης της. Ο μόνος τρόπος είναι η αυτορρύθμιση στο κάθε άθλημα που θα πληρώνουν, ωστόσο, και το αντίστοιχο οικονομικό κόστος· όχι οι φορολογούμενοι.

Είναι αλήθεια ότι η συζήτηση περί διαφθοράς δημιουργεί μεγάλη δημοσιότητα και ως εκ τούτου ελκύει το ενδιαφέρον πολλών που ζουν από αυτήν. Άνθρωποι των ΜΜΕ έκαναν και κάνουν καριέρα πολεμώντας τη διαφθορά στο ποδόσφαιρο. Χιλιάδες ώρες της τηλεόρασης, του ραδιοφώνου, του έντυπου και ηλεκτρονικού τύπου αφιερώνονται στη διαφθορά που επικρατεί στο ελληνικό ποδόσφαιρο.

Μερικοί έχουν αυτοδιορισθεί οι «Ιαβέρηδες» της καταπολέμησης της διαφθοράς και με μακιαβελικό τρόπο χρησιμοποιούν κάθε μέσο για να «καταπνίξουν» τη διαφθορά στο ποδόσφαιρο. Ο τρόπος καταπολέμησης της διαφθοράς είναι χειρότερος από την ίδια τη διαφθορά. Ο σκοπός αγιάζει τα μέσα. Εμπρός στη δημοσιότητα που δημιουργεί η διαφθορά και τα άμεσα προσωπικά οικονομικά οφέλη, δημοσιογράφοι δεν ερυθριούν σε τίποτε. Παραβιάζουν την ιδιωτική ζωή οποιουδήποτε αρκεί αυτό να φέρει δημοσιότητα. Κανένας δεν διαπράττει τόσο μεγάλη διαφθορά όση διαπράττουν εκείνοι που έχουν κάνει καριέρα πάνω στην καταπολέμηση της διαφθοράς! Πάντως δεν είναι πρωταθλητές. Πρωταθλητές είναι εκείνοι οι δημοσιογράφοι που «λαϊκίζουν» ασύστολα και ασελγούν πάνω στους συνταξιούχους και τους ασφαλισμένους. Από τα ξημερώματα βροντοφωνάζουν για τα «δίκαια» αιτήματα των συνταξιούχων και των ασφαλισμένων. Ατελείωτες ώρες και πλήθος καριέρων έχουν κτισθεί πάνω σε αυτό το θέμα[27].

Αναλύοντας τη διεθνή σχετική βιβλιογραφία αβίαστα βγαίνει το συμπέρασμα ότι ο ελληνικός επαγγελματικός αθλητισμός μπορεί να συνεχίζει να αναπτύσσεται όπως αυτή μετράται σύμφωνα με τις θεμελιώδεις οικονομικές μεταβλητές: παραγόμενο τελικό προϊόν (κατανάλωση και επένδυση) και απασχόληση. Όλοι όσοι αγαπούν τον ελληνικό επαγγελματικό αθλητισμό, θα πρέπει να σταματήσουν να ασχολούνται με τη διαφθορά του. Φοβάμαι ότι εκτός από χάσιμο χρόνου αποτελεί και σημαντικό εμπόδιο οικονομικής ανάπτυξης των επαγγελματικών αθλημάτων. Φανταστείτε κάποιος έντιμος επενδυτής που θέλει να επενδύσει το νόμιμα αποκτηθέν χρήμα του στην αγαπημένη του ομάδα τι έχει να ακούσει από τους δημοσιογράφους. Θα τον κατασπαράξουν οι δημοσιογράφοι·οι «Ιαβέρηδες» κατά της διαφθοράς.

Σε ό,τι αφορά την οικονομική διαφθορά με την έννοια της δημόσιας οικονομικής διαφθοράς δεν χρειάζονται ειδικοί νόμοι για τον επαγγελματικό αθλητισμό. Το ελληνικό δημόσιο θα πρέπει να εξετάσει πολύ σοβαρά την οριακή ωφέλεια ενός επιπλέον ευρώ που δαπανάται για την καταπολέμηση της οικονομικής διαφθοράς στους διάφορους κλάδους οικονομικής δραστηριότητας ένας εκ των οποίων είναι και το επαγγελματικό ποδόσφαιρο. Αν γίνει μία τέτοια εξέταση, έχω την αίσθηση και θα έλεγα και την ισχυρά πεποίθηση ότι τα χρήματα του Έλληνα φορολογούμενου θα πιάσουν τόπο (θα έχουν μεγαλύτερη οικονομική ωφέλεια) εφόσον κατανεμηθούν σε άλλους κλάδους της οικονομίας και όχι στο επαγγελματικό ποδόσφαιρο.

Υπάρχουν πιο σοβαρά ζητήματα οικονομικής διαφθοράς που αφορούν τους κλάδους υγείας, παιδείας, κατασκευών, μεταφορών κ.ά. Το όφελος θα είναι τεράστιο αν τα χρήματα που χρησιμοποιούνται για την πάταξη της οικονομικής διαφθοράς στο ποδόσφαιρο μεταφερθούν προς τους κλάδους που προανέφερα. Την «ιδιωτική» δια-φθορά στο ποδόσφαιρο, ας τηλύσουν τα ενδιαφερόμενα μέρη του ελληνικού ποδο-σφαίρου που συμπεριλαμβάνουν και τους οπαδούς.

Πεποίθησή μου είναι ότι οι τελευταίοι έχουν μία ανελαστική ζήτηση για διαφθορά στο ελληνικό επαγγελματικό ποδόσφαιρο. Και αν,ο μη γένοιτο, το ελληνικό επαγγελματικό ποδόσφαιρο απαλλαγεί από τη διαφθορά θα σημάνει και το τέλος του. Ποιος «σοβαρός» επενδυτής θα ρίξει τα χρήματα που έκανε φοροδιαφεύγοντας (π.χ. λαθρεμπόριο καυσίμων, τσιγάρων, ποτών, πολύτιμων λίθων, πολύτιμων ηλιθίων κ.ά.) ή ασχολούμενος με σοβαρές επιχειρηματικές ψυχαγωγικές δραστηριότητες που είναι γνωστές από την αρχαιότητα (π.χ. σωματεμπορία, ναρκωτικά, εκβιασμοί και ιδιωτική προστασία κ.ά.) στο ελληνικό επαγγελματικό ελληνικό ποδόσφαιρο; Θα στερέψει η ιδιωτική χρηματοδότηση του ελληνικού επαγγελματικού ποδοσφαίρου; Και ποιος θεατής θα πάει να δει έναν αγώνα αν δεν υπάρχει η προοπτική τους στησίματος του αγώνα; Κανένας υποθέτω. Και τι θα γίνουν όλοι αυτοί οι δημοσιογράφοι και τα ΜΜΕ, οι επιστήμονες, οι πολιτικοί που έχουν κτίσει καριέρες πάνω στο κυνήγι της διαφθοράς του ελληνικού επαγγελματικού ποδοσφαίρου; Δεν θα έχουν λόγο ύπαρξης. Για όλους αυτούς τους σημαντικούς λόγους, η πολιτεία (δηλαδή ο Έλληνας φορολογούμενος) θα πρέπει να αφήσει το ελληνικό επαγγελματικό ποδόσφαιρο ελεύθερο να ρυθμιστεί από μόνο του.

Τα λεφτά του Έλληνα φορολογούμενου να πάνε για την καταπολέμηση της διαφθοράς στην υγεία, στην παιδεία, στις κατασκευές, στις μεταφορές και όπου αλλού οι ανάγκες είναι πραγματικές.Και όσοι από εμάς αγαπάμε ανιδιοτελώς και όχι επαγγελματικώς την αθλητική δραστηριότητα, υπάρχουν πολλά πράγματα που μπορούμε να κάνουμε και να απαιτήσουμε από την πολιτεία να τα επιβάλλει. Αυτά να συζητήσουμε. Για μένα μείζον ζήτημα είναι ο μη ανταγωνιστικός σχολικός αθλητισμός. Η σύνδεση της μη ανταγωνιστικής αθλητικής δραστηριότητας με την υγεία και την παιδεία.

Και να κλείσω όπως άρχισα. Με τον Σωκράτη, ο οποίος μετά την εξαιρετική του παρουσίαση, που αποτυπώθηκε στο μνημειώδες έργο του Πλάτωνος το «Συμπόσιο», επισκέφθηκε ένα από τα τρία δημόσια γυμναστήρια της Αρχαίας Αθήνας, το «Λύκειο», όπου πέρασε πολύ χρόνο μέχρι που την εσπέρα επήγε στο σπίτι του να ξεκουραστεί. Πολλοί δε άλλοι διάλογοι έλαβαν χώρα σε αυτά τα δημόσια γυμναστήρια όπως το Γυμνάσιο Κυνοσάργους, η Ακαδημία, το Λύκειο και η Παλαίστρα Ταυρέα. Η ελληνική πολιτεία να κατανέμει όλα τα χρήματα των φορολογουμένων στην ανάπτυξη «Σωκράτιδων» που θα πηγαίνουν και στα γυμναστήρια και ας αφήσει το επαγγελματικό ποδόσφαιρο και τα άλλα επαγγελματικά αθλήματα ελεύθερα ή ασύδοτα όπως αρέσκονται να τα προσφωνούν τα διαφθαρμένα ελληνικά ΜΜΕ.

Βιβλιογραφικές Αναφορές

1. Aidt, T., J. Dutta, & V.Sena(2008) “Governance Regimes, Corruption and Growth: Theory and Evidence”. Journal of Comparative Economics.36(2): 195–220.

2. Alesina, A. & P. Giuliano (2015) “Culture and Institutions”. Journal of Economic Literature. 53(4):898–944.

3. Andronikos,G., T. Westbury &R.J.J. Martindale (forthcoming) “Unsuccessful Transitions: Understanding Dropout from the Athletes’ Perspective”. Athens Journal of Sports.

4. Bag, P.K. & B. Saha (2011) “Match-fixing under competitive odds”. Games and Economic Behavior 73(2): 318–344.

5. Becker, G. S. (1968) “Crime and Punishment: An Economic Approach”. Journal of Political Economy. 76(2): 169-217.

6. Berkowitz, J.P., C. A. Depken, J. M. Gandar (2018) “Market evidence against widespread point shaving in college basketball”. Journal of Economic Behavior and Organization 153: 283–292.

7. Bernhardt, D. & S. Heston (2010) “Point Shaving In College Basketball: A Cautionary Tale For Forensic Economics”. Economic Inquiry. 48(1): 14-25.

8. Borland, J., M. Chicu, & R. D. Macdonald (2009) “Do Teams Always Lose to Win? Performance Incentives and the Player Draft in the Australian Football League”. Journal of Sports Economics. 10(5): 451-484.

9. Brown, Α. & F. Yang (2017). “Have Betting Exchanges Corrupted Horse Racing?”.Journal of Sports Economics.18(7): 673-697.

10. Brown, A. (2012) “Examining Agency Conflict in Horse Racing”. Southern Economic Journal. 79(2):388–398.

11. Costa, J. (2018) “The Globalised Network of a Dirty Game: Match-Fixing, Illegal Betting and Transnational Organised Crime in Italian Football”.Global Crime. 19(2): 125-145.

12. Deutscher, C., E. Dimant, & B.R. Humphreys (2017) “Match Fixing and Sports Betting in Football: Empirical Evidence from the German Bundesliga”. SSRN Electronic Journal.

13. Dietl, H. M. & C. Weingaertner (2012) “Betting Scandals and Attenuated Property Rights – How Betting Related Match Fixing Can Be Prevented in Future” Institute for Strategy and Business Economics University of Zurich Working Paper Series ISSN 1660-1157. Available at SSRN: https://ssrn.com/abstract=2483058 or http://dx.doi.org/10.2139/ssrn.2483058

14. Dietl, H.M., M. Lang, S. Werner (2009) “Corruption in Professional Sumo: An Update on Duggan and Levitt's Study”. SSRN Electronic Journal.

15. DiIulio, J. (1996) "Help Wanted: Economists, Crime and Public Policy". Journal of Economic Perspectives. 10(1): 3-24.

16. Dimant, Ε. & C. Deutscher (2015) “The Economics of Corruption in Sports: The Special Case of Doping,” Edmond J. Safra Working Papers, No. 55. file:///D:/Downloads/SSRN-id2546029.pdf.

17. Dimant, E. & G. Tosato (2018) “Causes and Effects of Corruption: What Has Past Decade’s Empirical Research Taught Us? A Survey”. Journal of Economic Surveys. 32(2): 335–356.

18. Distaso, W., L. Leonida, D.M.A. Patti, &P. Navarra (2012) Corruption and Referee Bias in Football: The Case of Calciopolihttps://ssrn.com/abstract=2004385

19. Duflo, Ε. (2017) “The Economist as Plumber”. American Economic Review: Papers & Proceedings. 107(5): 1–26.

20. Duggan, M. &S. Levitt (2002)“Winning Isn’t Everything: Corruption in Sumo Wrestling”.American Economic Review. 92(5): 1594-1605

21. Egger, P. & H. Winner (2005) “Evidence οn Corruption as an Incentive for Foreign Direct Investment”.European Journal of Political Economy 21(4):932– 952.

22. Ehrlich, I. (1973) “Participation in Illegitimate Activities: A Theoretical and Empirical Investigation”. Journal of Political Economy 81(3):521-565.

23. Forrest, D. (2018) “Match-Fixing”. In: Breuer M., Forrest D. (eds) The Palgrave Handbook on the Economics of Manipulation in Sport. Palgrave Macmillan, Cham.

24. Forrest, D. (2012) “The threat to football from betting-related corruption”. International Journal of Sport Finance.7(2):99–116.

25. Foster, J.E., A. W. Horowitz, F. Méndez (2012) “An Axiomatic Approach to the Measurement of Corruption: Theory and Applications”. The World Bank Economic Review. 26(2): 217-235.

26. Gakis, K., P. Pardalos, C-H Choi, J-H Park& J. Yoon (2018) “Simulation of a Probabilistic Model for Multi-Contestant Races”. Athens Journal of Sports. 5(2): 95-114.

27. Gakis, K., P. Pardalos, C-H Choi & J-H Park (2016) “A Probabilistic Model for Multi-Contestant Races”. Athens Journal of Sports. 3(2): 111-118.

28. Garcia, E. (2017) “UEFA’s Betting Fraud Detection System: How Does the CAS Regard This Monitoring Tool?” https://www.sportsintegrityinitiative.com/uefas-betting-fraud-detection-system-cas-regard-monitoring-tool/#fn22

29. Globan, T. & E. Jägers (2019) “Multiple Ownership, Collusion and Unusual Result Patterns in Soccer”. Contemporary Economic Policy. 37(2):245–260.

30. Gordon, B. (1975) Economic Analysis before Adam Smith: Hesiod to Lessius. New York: Barnes and Noble.

31. Gregory, J. (2018)“Do basketball scoring patterns reflect illegal point shaving or optimal in-gameadjustments?”Quantitative Economics.9(2):1053-1085.

32. Hoffer, A. & J. A. Pincin (2019)“Quantifying NFL Players’ Value with the Help of Vegas Point Spreads Values”. Journal of Sports Economics. 20(7):959-974.

33. Jain, A.K. (2001) “Corruption: A Review”. Journal of Economic Surveys. 15(1):71-121.

34. Jetter, M. & J. K. Walker (2017) “Good Girl, Bad Boy? Evidence Consistent with Collusion in Professional Tennis”. Southern Economic Journal. 84(1): 155–180.

35. Ki, J. & Y. Kim (2013) “Don't Swing! You Will Walk to the First Base: Spot Fixing in the Korean Professional Baseball League” Available at SSRN: https://ssrn.com/abstract=2195415 or http://dx.doi.org/10.2139/ssrn.2195415.

36. Lin, W-B. & Chen, M-Y. (2015) “A study of efficiency monitoring systems for match-fixing players in the Chinese Professional Baseball League”. European Sport Management Quarterly. 15(3): 301-322.

37. Mendez, F. & F. Sepulveda (2010) “What Do We Talk About When We Talk About Corruption?”.Journal of Law, Economics, and Organization. 26(3): 493-514.

38. Otting, M., R. Langrock, & C. Deutscher (2018) “Integrating multiple data sources in match-fixing warning systems”. Statistical Modelling. 18(5-6):483–504.

39. Papanikos, G.T. (2017) “Economic, population and political determinants of the 2014 World Cup match results”.Soccer & Society. 18(4): 516-532.

40. Παπανίκος, Γ.Θ. (2016α) Η Ελληνική Δικαιοσύνη και η Οικονομία. Κείμενο Εργασίας. http://www.atiner.gr/gtp/Papanikos(2016)-October)-dikaiosini.pdf

41. Παπανίκος, Γ.Θ. (2016β) Γιατί δε Γίνονται Άμεσες Ξένες Ιδιωτικές Επενδύσεις στην Ελλάδα και Ιδιαίτερα στην Ελληνική Περιφέρεια; Κείμενο Εργασίας.http://www.atiner.gr/gtp/Papanikos(2016)-FDI.pdf

42. Papanikos, G.T. (2015) “Taxing Wealth and only Wealth in an Advanced Economy with an Oversized Informal Economy and Vast Tax Evasion: The Case of Greece”.Vierteljahrshefte zur Wirtschaftsforschung, DIW Berlin. 84(3): 85-106.

http://www.atiner.gr/gtp/Papanikos(2015)-Taxing-Wealth.pdf.

43. Παπανίκος, Γ.Θ. (1999) Οι Ολυμπιακοί Αγώνες του 2004 και οι Επιπτώσεις στον Ελληνικό Τουρισμό . Αθήνα: Ινστιτούτο Τουριστικών Ερευνών & Προβλέψεων (ΙΤΕΠ). (http://www.atiner.gr/gtp/Papanikos(1999)-Olympic-Games-ITEP.pdf)

44. Παπανίκος, Γ.Θ. (1994) “Ανεργία και Εγκληματικότητα”.ΕκλογήΘεμάτωνΚοινωνικήςΠρονοίας. 4(103):277-286. https://www.atiner.gr/gtp/Papanikos%20(1994)-Anergia%20&%20Egklimatikotita.pdf.

45. Reade JJ &S. Akie S (2013) “Using forecasting to detect corruption in international football”. In Proceedings of the 4th International Conference on Mathematics in Sport.

46. Saha, B. (2015). “An Economist’s Perspective on Match-fixing and Self-sabotage in Contests”. IIM Kozhikode Society & Management Review. 4(2):77-85.

47. Svensson, J. (2005) “Eight Questions about Corruption”. Journal of Economic Perspectives. 19(3):19–42.

48. Szymanski, S. (2003) "The Economic Design of Sporting Contests." Journal of Economic Literature. 41(4): 1137-1187.

49. Tanzi, V. (1998) “Corruption around the world: causes, consequences, scope, and cures”. Staff Papers-International Monetary Fund. 45(4): 559–594.

50. Tolbert, B. & T. Trafalis (2016) “Predicting Major League Baseball Championship Winners through Data Mining”. Athens Journal of Sports. 3(4): 239-252.

51. Wolfers, J. (2006)“Point shaving: Corruption in NCAA basketball”. American Economic Review. 96(2): 270–283.

52. Zitzewitz, E. (2014) “Does Transparency Reduce Favoritism and Corruption? Evidence from the Reform of Figure Skating Judging”. Journal of Sports Economics. 15(1):3-30.

[1]Η ιστορική φράση της Αινειάδας του Βιργιλίου (Βιβλίο 2, στ. 49) «φοβού τους Δαναούς και δώρα φέροντες» στα αγγλικά μεταφράστηκε, για να μην υπάρχει καμία αμφιβολία ποιοι ήταν οι Δαναοί, ως «bewareofGreeksbearinggifts». Με άλλα λόγια, θεωρούν τους Έλληνες απατεώνες! Για την ακρίβεια, ο στίχος λέει «Ό,τι κι αν είναι, εγώ τους Δαναούς και δώρα όταν φέρνουν τους φοβάμαι» (βλ. Βιργιλίου Αινειάδα. Μετάφραση Θεόδωρος Παπαγγελής. Αθήνα: Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης, 2019).

[2]Βλ. Gordon (1975).

[3]Έχει ενδιαφέρον ότι ο ήρωας των «Νεφελών» Στρεψιάδης πήγε να βρει το Σωκράτη να τον βοηθήσει διότι ήταν υπερχρεωμένος. Αποτελούσε ένα υπερχρεωμένο νοικοκυριό. Η περιουσία του ήταν υποθηκευμένη. Ήθελε να του μάθει να μιλά με ψεύτικα επιχειρήματα για να πείσει τους δανειστές του να μην τους πληρώσει. Επί λέξει λέει τα εξής ο Στρεψιάδης: «Βουλόμενος μαθεῖνλέγειν· ὑπὸ γὰρ τόκωνχρήστωντεδυσκολωτάτωνἄγομαι, φέρομαι, τὰχρήματ᾿ἐνεχυράζομα». (239-241)

[4]ΛέειοΑριστοφάνηςστις «Όρνιθες» τοεξής: «οἱμὲνγὰροὖντέττιγεςἕναμῆν᾽ἢδύοἐπὶτῶνκραδῶνᾄδουσ᾽, Ἀθηναῖοιδ᾽ἀεὶἐπὶτῶνδικῶνᾄδουσιπάντατὸνβίον». (39-41).

[5]Επειδή η φύση του νοητικού επιπέδου των βλακών και των απατεώνων είναι κοντά σε αυτή της χλωρίδας και της πανίδας, να αναφέρω ότι αυτές οι εμπειρίες είναι πολύ αθώες. Για παράδειγμα, ο πατέρας μου δεν με άφηνε να παίξω ποδόσφαιρο. Θα γινόμουν ένα πολύ καλό «δεκάρι». Έχασε το ελληνικό ποδόσφαιρο. Με ζήτησε ο Απόλλων Σμύρνης. Ο πατέρας μου δεν υπέγραφε. Στο σχολείο πηγαίναμε τρεις μέρες πρωί, τρεις μέρες απόγευμα. Ο προπονητής του εφηβικού –οι προπονήσεις γινόταν τρεις φορές την εβδομάδα– μου ζήτησε να κάνω «κοπάνα» τη μέρα που ήμουνα απόγευμα και θα βρίσκαμε κάποιον άλλον να υπογράψει για τον πατέρα μου. Δηλαδή θα έκανα και αδικαιολόγητες απουσίες από το σχολείο και θα πλαστογραφούσα την υπογραφή του. Ο πατέρας μου ήθελε να μάθω γράμματα. Έγινε το δεύτερο. Αν και δεν θεωρώ τον εαυτό μου ότι έγινα το «δεκάρι» της επιστήμης μου, ο πατέρας μου «έφυγε», σε σχετικά βαθιά γεράματα, ικανοποιημένος από τις σπουδές μου. Αν όχι τίποτε άλλο, τουλάχιστον ευχαρίστησα έναν άνθρωπο! Κάτι είναι και αυτό.

[6]Επειδή ένα από τα επιχειρήματα των ανθρώπων του αθλητισμού είναι ότι ο αθλητισμός βοηθάει στη διαπαιδαγώγηση της νεολαίας, αυτό είναι σωστό για τον μη ανταγωνιστικό (επαγγελματικό) αθλητισμό. Ο ανταγωνιστικός (επαγγελματικός) αθλητισμός φθείρει ψυχικά και σωματικά τη νεολαία. Σε μια πλατωνική κοινωνία, αυτός ο αθλητισμός θα πρέπει να απαγορεύεται. Σε ό,τι αφορά την ελληνική περίπτωση, ενδιαφέρον έχει η πρόσφατη μελέτη των Andronikosetal. (forthcoming) βρήκαν τα «ωραία» συναισθήματα που δημιουργεί ο ανταγωνιστικός (ελιτιστικός) αθλητισμός στον ψυχικό κόσμο της ελληνικής νεολαίας που ασχολείται με την προοπτική κάποιοι (ελάχιστη μειονότητα) να γίνουν επαγγελματίες αθλητές. Δηλαδή να βγάζουν χρήματα.

[7]Η εγκληματικότητα και η διαφθορά δεν συνυπάρχουν πάντοτε. Ένα διαφθαρμένο απολυ-ταρχικό καθεστώς μπορεί να είναι ο καλύτερος πολέμιος του κοινού εγκλήματος. Από την άλλη πλευρά, μία σύγχρονη αναπτυγμένη δημοκρατία, όπως των ΗΠΑ, νομιμοποιεί τη διαφθορά (legalcorruption).

[8]Βλ., μεταξύ πολλών άλλων, τις εργασίες των Alesina&Giuliano (2015), Svensson (2005), και Tanzi (1998).

[9]Μπορεί να γίνει μία διάκριση μεταξύ δημόσιας (οικονομικής) και ιδιωτικής (οικονομικής) διαφθοράς. Η δεύτερη όμως ταυτίζεται με το οικονομικό έγκλημα ή και πιο γενικά με την κοινωνική (ηθική) ευθύνη των οικονομικών μονάδων.

[10]Το γενικό θέμα της ελληνικής φοροδιαφυγής το έχω εξετάσει στο Papanikos (2015). Πάντως είναι αστείο το επιχείρημα ότι το «στήσιμο» αγώνων για οποιοδήποτε λόγο οδηγεί σε μία αύξηση της φοροδιαφυγής και φοροαποφυγής. Σημείωση: ο Αλ Καπόνε καταδικάστηκε για φοροδιαφυγή. Αγώνες μπορούν να στηθούν για πολλούς λόγους και χωρίς να υπάρχει καμία φοροδιαφυγή. Όλα μπορούν να γίνουν σύννομα. Κανείς δεν μπορεί να υποχρεώσει την ομάδα να αγωνίζεται με το ίδιο πάθος σε όλους τους αγώνες.

[11]Εδώ έγκειται και η μεγάλη δυσκολία της αντικειμενικής (στατιστικής) αξιολόγησης του στησίματος ενός αγώνα ή όχι. Οι παίκτες μπορεί να αδιαφορούν για έναν αγώνα και αυτό να οφείλεται σε στρατηγική συμπεριφορά και όχι σε διαφθορά.

[12]Οι οικονομολόγοι και πολλοί άλλοι κοινωνικοί επιστήμονες αποφεύγουν να κάνουν αξιολογικές κρίσεις συμπεριφορών: καλή ή κακή, ηθική ή ανήθικη, έντιμη ή ανέντιμη, διαφθαρμένη ή αδιάφθορη, κ.ά. Αυτές τις συμπεριφορές τις κρίνει η δικαιοσύνη αν θεωρηθεί αρμόδια ή ο Θεός. Δυστυχώς, η εμπειρία μου με τους πολλούς δικηγόρους που έχω συνεργαστεί ή συνομιλήσει –από το μάχιμο μέχρι τον καθηγητή πανεπιστημίου– μου δίνουν την εντύπωση ότι δικάζουν σαν φυσικοί δικαστές αλλά και σαν Θεοί που δεν είναι. Το τι είναι νόμιμο ή παράνομο το αποφασίζει το δικαστήριο. Όχι ο δικηγόρος. Εξάλλου ο μέσος δικηγόρος «χάνει» το 50% των δικών. Το τι είναι ηθικό ή ανήθικο το αποφασίζει ο Θεός. Οι δικηγόροι δεν έχουν κανένα ηθικό ή νομικό δικαίωμα να κρίνουν συμπεριφορές και θα τους συνιστούσα να το αποφεύγουν διότι εκτός του ότι γελοιοποιούν την ιδιότητα τους θα μπορούσε κάποιος να τους μεμφθεί και για υπέρμετρη αλαζονεία.

[13]Έχω εξηγήσει αλλού τα «κατορθώματα» της ελληνικής δικαιοσύνης, βλ. Παπανίκος (2016α).

[14]βλ. Jain (2001).

[15]Η πιο αθώα και αβλαβής άλλη προτεραιότητα είναι μία ανάλυση κοινωνικοοικονομικού κόστους-οφέλους που θέτει άλλες προτεραιότητες, π.χ. την πάταξη της οικονομικής διαφθο-ράς στην υγεία. Για να γίνει κατανοητό αυτό, ας υποθέσουμε ότι λόγω διαφθοράς τιμωρείται ο Ολυμπιακός με πρόστιμο Χ ευρώ, όπου Χ μεγαλύτερο του ενός ευρώ. Ο πρόεδρος του Ολυμπιακού ξεσηκώνει τον κόσμο του Ολυμπιακού, που, εξ ορισμού, δεν φημίζεται για τις ιδιαίτερες επιδόσεις τους στις σχετικές δοκιμασίες ευφυΐας –όπως άλλωστε και οι οπαδοί των άλλων ομάδων- και προκαλούν ζημιές πλέον των Χ² ευρώ. Δεν χρειάζεται και πολύ μυαλό για να καταλάβεις ότι δεν συμφέρει η παρέμβαση στον Έλληνα φορολογούμενο διότι Χ²> Χ ∀ Χ > 1€. Αφήνεις τον Ολυμπιακό ήσυχο να εξαγοράζει αγώνες.

[16]Τα Νόμπελ, το 2019, δόθηκαν στους: AbhijitBanerjee, EstherDuflo&MichaelKremer για τις εξαιρετικές τους εργασίες στην πειραματική οικονομική πολιτική (experimentalpolicy). ΜιαχαρακτηριστικήπεριγραφήδίνεταιαπότηνDuflo (2017, σ. 10): «A number of rules were in place to ensure quality and limit corruption: auditing teams could not sign up more than a certain number of clients, there were qualification requirements for auditing team members, and dishonest auditors riskeddecertification. Yet, thesystemwasacompletefailure». Το θέμα αφορούσε τη διαφθορά στην καταπολέμηση της βιομηχανικής ρύπανσης. Η υπογράμμιση είναι δική μου.

[17]Το θέμα αυτό το έχω εξετάσει αναλυτικά στο Παπανίκος (2016β).

[18]Το «λάδωμα» μπορεί να περιλαμβάνει ένα πακέτο διευκολύνσεων συμπεριλαμβανομένης και της αύξησης της πιθανότητας επανεκλογής του.

[19]Βλ. Aidtetal. (2008).

[20]Όπως ανέφερα ήδη, τα Νόμπελ φέτος (2019) δόθηκαν ακριβώς σε επιστήμονες που διερεύνη-σαν αυτό το σημαντικό θέμα: την αποτελεσματικότητα της οικονομικής πολιτικής στην επί-τευξη αναπτυξιακών στόχων.

[21]Βλ. Szymanski (2003).

[22]Δεν θα εξετάσω καθόλου τις θεωρητικές οικονομικές εργασίες περί της διαφθοράς. Έχουν όμως πολύ μεγάλο ενδιαφέρον για εκείνους που ενδιαφέρονται να «πολεμήσουν» την οικονομική διαφορά γενικά και ιδιαίτερα την οικονομική διαφθορά στον επαγγελματικό αθλητισμό. Ένα από τα αντικείμενα της θεωρητικής διερεύνησης της οικονομικής διαφθοράς είναι και ο τρόπος μέτρησης της. Για παράδειγμα, οι Mendez&Sepulveda (2010) εξετάζουν το θέμα της οικονομικής διαφθοράς από θεωρητικής πλευράς. Χρησιμοποιούν τρεις μετρήσεις της διαφθοράς που η κάθε μία έχει διαφορετικές επιδράσεις σε ό,τι αφορά την αποτελεσμα-τικότητα των πολιτικών κατά της διαφθοράς. ΠαρόμοιεςμελέτεςείναιτωνBag&Saha (2011), Dietletal. (2012), Distasoetal. (2012), Fosteretal.(2012), και Saha (2015).

[23]Βλ. και την ανασκόπηση των Scandizzo&Pierleoni(2018).

[24]Τα ΜΜΕ ζουν από τη «διαφθορά». Χωρίς αυτή δεν θα υπήρχαν. Είχα και εγώ μια προσωπική εμπειρία «μεγάλου» δημοσιογράφου και εκδότη που ανακάλυψε μεγάλο σκάνδαλο στο οποίο ο πρωταγωνιστής ήμουν εγώ. Με έκανε πρωτοσέλιδο. Λοιπόν η συνταγή μιας συκοφαντίας περιέχει οικονομική διαφθορά (χρήματα), λίγο ή πολύ σεξ (αχαλίνωτο κατά προτίμηση), και πολιτικές εμπλοκές. Η δική μου τα είχε όλα. Μόνο ότι ήμουν Παναθηναϊκός δεν είχε η συκοφαντία διότι αυτό το ψέμα δεν θα το άντεχα ψυχολογικά. Στο τέλος της δικαστικής μας διαφοράς τον λυπήθηκα πραγματικά και αυτόν και τον διευθυντή του. Όταν δεν υπήρχε η τηλεοπτική κάλυψη των αγώνων οι δημοσιογράφοι του έντυπου αθλητικού τύπου αλλά και του ραδιοφωνικού τύπου ανέβαζαν και κατέβαζαν παίκτες. Πιτσιρικάς είχα ένα μικρό ραδιοφωνάκι και άκουγα και τον αγώνα που έβλεπα όταν έκαναν αναμετάδοση. Άλλα άκουγα και άλλα έβλεπα. Από τότε το ερμήνευσα ότι ο εκφωνητής τα παίρνει το ίδιο και οι δημοσιογράφοι της εφημερίδας «ΦΩΣ» που διάβαζα. Τότε ήμουν μικρό παιδί και δεν ήξερα. Τώρα ξέρω. Οι άνθρωποι είναι οι πιο τίμιοι και αδιάφθοροι άνθρωποι που υπάρχουν. Ιδιαιτέρως στην Ελλάδα.

[25]Βλ. Forrest(2012 & 2018). Στην παρούσα εργασία εξετάζω αποκλειστικά τις επιστημονικές μελέτες και δεν θα αναφερθώ στις προσπάθειες εντοπισμού των στημένων αγώνων μέσω της στατιστικής ανάλυσης των πιθανοτήτων. Η προσπάθεια αυτή είναι τόσο ατελέσφορη όσο και η προσπάθεια εξάλειψης της πορνείας. Την ίδια επιτυχία με αυτή της πορνείας θα έχει και η ΟΥΕΦΑ με όλες τις μεθοδολογίες της που δεν αντέχουν σε οποιαδήποτε επιστημονική κριτική. Αλίμονο αν κάθε ακραία τιμή ενός υποδείγματος προβλέψεων μιας οποιασδήποτε διαδικασίας παραγωγής στοχαστικών δεδομένων, τη βαφτίζαμε «στήσιμο». Φαίνεται να το κατάλαβε και η ΟΥΕΦΑ η οποία μέσω του Υπεύθυνου Πειθαρχικού και Ακεραιότητας (DisciplinaryandIntegrity) EmilioGarcia (βλ. Garcia, 2017)αναγκάστηκε να παραδεχτεί ότι ο έλεγχος (monitoring) δεν μπορεί να περιορίσει το στήσιμο αγώνων.Τέτοιοι έλεγχοι είναι απολύτως γελοίοι, διότι αν υπήρχε ένα τέτοιο υπόδειγμα πρόβλεψης αγώνων σύμφωνα με τα «θεμελιώδη» κάθε ομάδας, τότε το στοίχημα όλο θα ήταν παράνομο.

[26]Αν το κάνει για φοροεισπρακτικούς λόγους με τη δημιουργία ενός κρατικού μονοπωλίου είναι απολύτως σεβαστό και κατανοητό.

[27]Η καριέρα δεν αφορά μόνο τους δημοσιογράφους αλλά όλους εκείνους τους επαγγελματίες –κυρίως δικηγόρους και οικονομολόγους- που αυτοπροβάλλονται μέσα από τα ΜΜΕ και μετά περιμένουν τους πελάτες στα γραφεία τους.

Γ. Παπανίκος, Η οικονομική διάσταση της διαφθοράς στα επαγγελματικά αθλήματα

Γ. Φιλέρης, ΕΜΕΙΝΑΝ ΤΑ ΔΕΝΤΡΑ, ΧΑΣΑΜΕ ΤΟ ΔΑΣΟΣ, ΤΟ ΠΑΡΚΟ ΤΗΣ ΕΘΝΙΚΗΣ ΚΑΙ ΤΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΤΟΥ ΠΟΔΟΣΦΑΙΡΟΥ…

نموذج الاتصال