Στις 12 Φεβρουαρίου του 1922, έξι περίπου μήνες πριν από τη Μικρασιατική Καταστροφή, ο Αλέξανδρος Παπαναστασίου και άλλα έξι επώνυμα στελέχη της δημοκρατικής (αριστερής) πτέρυγας των Φιλελευθέρων υπέγραψαν το « Δημοκρατικό Μανιφέστο », το οποίο προκάλεσε ιδιαίτερη αίσθηση, καθώς οι συντάκτες του προειδοποιούσαν για τις επερχόμενες εθνικές συμφορές, ενώ εξαπέλυαν επίθεση κατά του τότε βασιλιά ως κύριου υπαίτιου για την απομόνωση της Ελλάδας από τους μέχρι πρότινος Συμμάχους της, μετά τις εκλογές του Νοεμβρίου του 1920.
Το κείμενο δημοσιεύτηκε λογοκριμένο σε δύο φιλοβενιζελικές εφημερίδες, «ΕΛΕΥΘΕΡΟΣ ΤΥΠΟΣ» και «ΠΑΤΡΙΣ», ενώ ο «ΝΕΟΛΟΓΟΣ ΠΑΤΡΩΝ» δημοσίευσε μια αλογόκριτη περίληψη του Μανιφέστου στην τελευταία του σελίδα. Παραδόξως, αν και ο «ΕΛΕΥΘΕΡΟΣ ΤΥΠΟΣ» ήταν η μοναδική εφημερίδα που δημοσίευσε το Μανιφέστο στην πρώτη του σελίδα, εκείνοι που τελικά διώχτηκαν ήταν οι συντάκτες των δύο άλλων εφημερίδων, καθώς η μεν «ΠΑΤΡΙΣ» είχε εκτυπώσει περιορισμένο αριθμό αντιτύπων προτού λογοκριθεί το κείμενο, ενώ ο «ΝΕΟΛΟΓΟΣ», αν και δεν αναδημοσίευσε κατά γράμμα το κείμενο, δεν το είχε λογοκρίνει.
*Εκτενές το κείμενο του «Μανιφέστου», αλλά -νομίζω- ενδιαφέρον. Ευκαιρία για ιστορική αποτίμηση και εθνικό αναστοχασμό...
Το «Δημοκρατικό Μανιφέστο»
*Μέσα σε αγκύλη (με πλάγια γραφή) είναι τα τμήματα που λογοκρίθηκαν από τις αρχές και δεν δημοσιοποιήθηκαν εκείνη την εποχή
Η κρισιμότης, εις την οποίαν έχουν περιέλθει τα εθνικά μας πράγματα, και οι μεγάλοι κίνδυνοι προς τους οποίους φερόμεθα, επιβάλλουν περισσότερον από πάντοτε γυμνήν, οσονδήποτε ωμή και αν είναι, την αλήθειαν.
Και την αλήθειαν αυτήν, όπως την βλέπομεν και την πιστεύομεν, θεωρούμεν καθήκον μας να διακηρύξωμεν.
Η Ελλάς, πιστή εις τας παραδόσεις και τας υποχρεώσεις της, εν πλήρει γνώσει των συμφερόντων και συναισθήσει των δικαιωμάτων της, καταπνίξασα έκθεσμον εσωτερικήν αντίδρασιν, εισήλθεν εις τον παγκόσμιον πόλεμον και ηγωνίσθη και αυτή ολοψύχως προς επικράτησιν του δικαίου, εξασφάλισιν της εθνικής ελευθερίας και παγίωσιν της ειρήνης εις την Ευρώπην. Και, εμπιστευθείσα τα δίκαιά της εις τους Μεγάλους Συμμάχους, τους παλαιούς προστάτας και φίλους της, είδε τας προσδοκίας της δικαιουμένας, αφού διά των συνθηκών με την Βουλγαρίαν και την Τουρκίαν και των συναφών προς αυτάς διεθνών πράξεων ανεγνωρίσθησαν, κατά το δυνατόν μέτρον, αι εθνικαί μας διεκδικήσεις.
Και ανέθεσαν μεν οι Σύμμαχοι την εφαρμογήν της Συνθήκης των Σεβρών εις την Ελλάδα, αλλ' εξηκολούθουν οι ίδιοι τας εχθροπραξίας με τους Τούρκους.
Το γεγονός τούτο, η εκ του κοινού αγώνος αλληλεγγύη, καθώς και το γενικόν συμμαχικόν συμφέρον προς σεβασμόν των συνθηκών παρείχαν την βεβαίωσιν, ότι η Ελλάς, εις την προσπάθειάν της προς εφαρμογήν της Συνθήκης των Σεβρών, θα είχεν, εκτός έστω και μικράς πολεμικής συνδρομής των Συμμάχων, εν πάση περιπτώσει την υλικήν και κυρίως αμέριστον την ηθικήν αρωγήν των. Αυτή δε και μόνη θα ήτο ικανή να προκαλέση, εν περιπτώσει πείσμονος αντιστάσεως της Τουρκίας, τας δυσμενεστέρας δι' αυτήν συνεπείας, αι οποίαι προηγγέλθησαν διά της μετ' αυτής συνθήκης και αίτινες θα ωδήγουν εις ολοκληρωτικήν απελευθέρωσιν και της ελληνικής και των άλλων υπό τον τουρκικόν ζυγόν εθνοτήτων.
[ Όμως τα πράγματα μετεβλήθησαν άρδην από της 22ας Νοεμβρίου 1920. Αι σύμμαχοι Μεγάλαι Δυνάμεις, βλέπουσαι κατά ποίον τρόπον επεδίωκαν τα κυβερνώντα κόμματα να λύσουν το δυναστικόν ζήτημα, εδήλωσαν επισήμως ότι:
Δεν θέλουν να επέμβουν εις τα εσωτερικά πράγματα της Ελλάδος, αλλ' είναι ηναγκασμέναι να δηλώσουν δημοσία ότι η παλινόρθωσις επί του θρόνου της Ελλάδος, ενός ηγεμόνος του οποίου η όχι νομιμόφρων στάσις και διαγωγή απέναντι των Συμμάχων κατά την διάρκειαν του πολέμου εγένετο δι' αυτούς πηγή δυσχερειών και απωλειών σοβαρών, δεν θα ηδύνατο να θεωρηθή παρ' αυτών ειμή ως κύρωσις παρά της Ελλάδος των εχθρικών πράξεων του Βασιλέως Κωνσταντίνου. Το γεγονός τούτο θα εδημιούργει μίαν κατάστασιν νέαν, δυσμενή εις τας σχέσεις μεταξύ της Ελλάδος και των Συμμάχων και εις την περίστασιν αυτήν αι τρεις Κυβερνήσεις δηλούν ότι επιφυλάσσουν δι' εαυτάς πλήρη ελευθερίαν δράσεως διά να κανονίσουν την κατάστασιν αυτήν.
Την εξαιρετικήν σοβαρότητα της τοιαύτης δηλώσεως, ανεξαρτήτως της βασιμότητος ή μη των κατά του Βασιλέως ισχυρισμών των Συμμάχων, έκρυψαν από τον λαόν τα κυβερνώντα κόμματα και, διά της σκηνοθεσίας του δημοψηφίσματος της 22ας Νοεμβρίου 1920, έρριψαν εφ' ολοκλήρου του ελληνικού Έθνους την ευθύνην της παλινορθώσεως του Βασιλέως Κωνσταντίνου, υπέρ της οποίας κανείς πολιτικός, πονών την πατρίδα, δεν επετρέπετο να ταχθή, μετά την κατά της Γερμανίας συμμαχικήν νίκην.
Τοιουτοτρόπως, εδημιουργήθη εις τον τόπον μας καθεστώς μη απολαύον της εμπιστοσύνης των Συμμάχων, τοσούτο μάλλον, καθόσον τα ίδια κόμματα, διά της δουλικής των συμπεριφοράς από του 1915, κατώρθωσαν να παραστήσουν τον Βασιλέα Κωνσταντίνον ως συγκεντρούντα εις τον τόπον την ισχυροτέραν και σταθερωτέραν πολιτικήν δύναμιν, επιβαλλομένην ακόμη και εναντίον σαφώς εκπεφρασμένης διαφόρου λαϊκής θελήσεως.]
ΑΙ ΕΘΝΙΚΑΙ ΣΥΜΦΟΡΑΙ
Έκτοτε, επισωρεύονται αι εθνικαί συμφοραί. Η Ελλάς εξέπεσεν από την επίζηλον θέσιν που είχεν εις το πλευρόν των Συμμάχων. Κάθε οικονομική αρωγή εκ μέρους αυτών διεκόπη. Ο Βασιλεύς, επανελθών, δεν ανεγνωρίσθη. Ανεγνωρίσθη όμως ο Κεμάλ και η Κυβέρνησις της Αγκύρας ως νόμιμος και ως κυρίως εκπροσωπούσα την Τουρκίαν. Η Συνθήκη των Σεβρών εγκατελείφθη και όχι μόνον αφέθημεν κατάμονοι να επιβάλωμεν την ειρήνην εις τους Τούρκους, αλλά και περιοριζόμεθα από τους Συμμάχους εις την πολεμικήν μας δράσιν.
Σύμμαχοι Δυνάμεις συνάπτουν συμφωνίας με τους Τούρκους, διευκολύνουν την στρατιωτικήν των ενίσχυσιν και υποστηρίζουν τας πλέον παραλόγους αξιώσεις των.
Επί πλέον, η Βόρειος Ήπειρος, ενώ είχε κατακυρωθή εις την Ελλάδα διά διεθνούς πράξεως, παραχωρείται από τας ιδίας συμμάχους Δυνάμεις εις την Αλβανίαν. Η διά την αποκατάστασιν των Δωδεκανήσων ανειλημμένη υποχρέωσις αθετείται αδιαμαρτυρήτως. Τέλος, ακόμη και ύστερα από αιματηροτάτους και επιτυχείς αγώνας του στρατού μας, όχι μόνον δεν γίνεται πλέον κανείς λόγος περί σεβασμού της μετά της Τουρκίας συνθήκης, αλλά και πανταχόθεν επιδιώκεται η απομάκρυνσίς μας από την Μικράν Ασίαν, υποστηρίζεται μεταξύ των Συμμάχων, κατά παράβασιν της από αιώνος ισχυούσης αρχής διάς τας απελευθερουμένας από την Τουρκίαν χώρας, η αποκατάστασις πλήρους της τουρκικής κυριαρχίας και διοικήσεως εις τα απελευθερωθέντα τμήματα της Μικράς Ασίας, εσχάτως δε και της Ανατολικής ακόμη Θράκης, διά να χαθή κατόπιν με την σειράν της και η Μακεδονία. Παριστάνονται δε σήμερον αι κυρωθείσαι δια συνθήκης εθνικαί μας διεκδικήσεις ως κατακτητικαί από τα ίδια συμμαχικά στόματα, τα οποία προηγουμένως εκήρυτταν ότι η διατήρησις της τουρκικής κατακτήσεως εις την Θράκην και την Δυτικήν Μικράν Ασίαν αντίκειται εις το δίκαιον, την ιδέαν της εθνικής ελευθερίας και τον ανθρωπισμόν. Παντού, όπου προηγουμένως ευρίσκαμεν θερμήν φιλικήν υποδοχήν και αμέριστον υποστήριξιν, συναντώμεν τώρα, εις όλα μας τα ζητήματα, δυσμένειαν και εχθρότητα.
Εις τοιούτο δε σημείον έχουν περιέλθει τα πράγματα, ώστε, ενώ από τεσσάρων μηνών η Κυβέρνησις εκλιπαρεί την επέμβασιν των Συμμάχων προς ειρήνευσιν, συμμαχική συμφωνία προς τούτο, έστω και πόρρωθεν ικανοποιούσα τας αξιώσεις μας και δυναμένη εν ταυτώ να επιβληθή εις τους Τούρκους από τους Συμμάχους, απεδείχθη αδύνατος.
Μόνον με εντελή καταστροφήν των εθνικών μας δικαίων φαίνεται ότι θα ήτο κατορθωτή συμμαχική συμφωνία.
Κατ΄ακολουθίαν, μοιραίως φερόμεθα εις εξακολούθησιν της πολεμικής καταστάσεως με παντελή ιδικήν μας απομόνωσιν και έμμεσον και άμεσον ακόμη υποστήριξιν των Τούρκων εκ μέρους των παλαιών φίλων και προστατών της Ελλάδος, των χθεσινών συμπολεμιστών και συμμάχων μας.
[Η τοιαύτη καταστροφή επήλθε και συνεχίζεται, διότι οι υπεύθυνοι κυβερνήται απέκρυψαν την αλήθειαν από τον λαόν, έταξαν υπεράνω της εθνικής σωτηρίας προσωπικά συμφέροντα της Βασιλείας, όπισθεν των οποίων καλύπτεται ευτελής κομματική ιδιοτέλεια.
Αλλ' είναι πλέον καιρός, έστω και την υστάτην στιγμήν, να συνέλθωμεν, να πέσουν τα ψεύδη, να επιβληθή το πραγματικόν συμφέρον του Έθνους. Είναι καιρός να εξαρθώμεν όλοι υπεράνω κάθε κομματικής εμπαθείας, κάθε κομματικής βλέψεως. Είναι υπερτάτη ανάγκη, κάθε προσωπικόν συμφέρον της Βασιλείας να υποκύψη αγογγύστως εις το εθνικόν συμφέρον. Αι δημαγωγικαί προσωπολατρείαι και οι βυζαντινισμοί πρέπει να λείψουν. Πρόκειται περί της υποστάσεως του Έθνους, περί του στρατού μας, του τόσον ηρωικώς θυσιαζομένου. Η Ελλάς είναι δημιούργημα του πνεύματος, των μόχθων και των αγώνων των τέκνων της. Δεν είναι βασιλικόν τιμάριον και δεν ημπορεί ποτέ να γίνη ανεκτόν να θυσιασθή και το ελάχιστον τμήμα της χάριν προσωπικών βασιλικών συμφερόντων.]
ΤΑ ΕΛΕΥΘΕΡΩΘΕΝΤΑ ΕΔΑΦΗ
Παρ' όλον τον πόθον προς επάνοδον εις τον ειρηνικόν βίον, δεν είναι δυνατόν να δεχθή η Ελλάς να επιβληθή εκ νέου η τουρκική διοίκησις εις τα αποσπασθέντα διά της Συνθήκης των Σεβρών τμήματα της Μικράς Ασίας. Από την εκ της τουρκικής κατακτήσεως τέφραν εβλάστησεν εκεί και ανθεί ελληνική ζωή, παράγουσα πλούτον, κτίζουσα πόλεις, εξαπλώνουσα τα φώτα, δημιουργούσα πολιτισμόν, ζωήν η οποία ενσαρκώνεται εις εκατομμύριον ανθρωπίνων υπάρξεων, εχουσών την πλέον ισχυράν εθνικήν συνείδησιν και θέλησιν. Και όλα αυτά υπό την σκληράν πίεσιν και τον κατατρεγμόν του πλέον βαρβάρου κατακτητού. Εκ τούτου γίνεται φανερόν ποίας εθνότητος πεδίον δράσεως διά λόγους και γεωγραφικούς και φυλετικούς είναι αναγκαίως τα μέρη εκείνα, όπως άλλως τε και η ιστορία των το μαρτυρεί, ενώ ουδέν αποδεικνύουν τοπικαί μικραί αλλοεθνείς πλειοψηφίαι, αίτινες και εγεννήθησαν από την πλέον καταστρεπτικήν κατάκτησιν και διατηρούνται χάρις εις αυτήν.
Την ελληνικήν λοιπόν αυτήν ζωήν δεν είναι δυνατόν να παραδώσωμεν εις τους Τούρκους πάλιν, μετά τριών ετών ελεύθερον βίον, ακόμη και διά λόγους μόνον φιλανθρωπίας.
Οι Τούρκοι εστάθησαν ανίκανοι να δημιουργήσουν ιδικόν των ανώτερον πολιτισμόν ή να δεχθούν τον πολιτισμόν των εθνών που κατέκτησαν. Την επιβολήν των επ' αυτών εστήριξαν διαρκώς εις την πλέον ωμήν βίαν, εις την παρεμπόδισιν της προκοπής των υποδούλων, των οποίων κάθε οικονομική, ηθική και πνευματική ανύψωσις επνίγετο και πνίγεται πάντοτε εις το αίμα και την αρπαγήν. Τι λοιπόν περιμένει τον Ελληνισμόν της Μικράς Ασίας, παραδιδόμενον εκ νέου εις τους Τούρκους, το γνωρίζομεν. Και αν το παλαιόν μαρτυρολόγιον του Έθνους κείται μακράν εις την μνήμην, βοούν οι διωγμοί, αι σφαγαί, τα βασανιστήρια και αι αρπαγαί, αι από του 1913 κατά των ομοεθνών μας διαπραττόμεναι συστηματικώς και εις την Μικράν Ασίαν και εις την Θράκην κατ' επιταγήν αυτού του Κράτους, όπως πάντοτε, καθώς και η επίσης τραγική τύχη των Αρμενίων. Δεν είμεθα δε τόσον απλοϊκοί διά να πιστεύσωμεν εις προστασίας μειοψηφιών, εμπιστευμένας εις οιασδήποτε αρχάς, εντός περιβάλλοντος τουρκικής διοικήσεως. Διά τους ίδιους λόγους, εις τους οποίους προστίθεται και αύξησις των κινδύνων της ασφαλείας του Κράτους και της διατηρήσεως της ειρήνης, αμεσώτερον απειλουμένης από μεγαλυτέραν εκ νέου εξάπλωσιν των Τούρκων εις την Θράκην, δεν είναι δυνατόν να δεχθή η Ελλάς ούτε συζήτησιν περί οιασδήποτε υποχωρήσεώς μας εις την Θράκην.
