Κ. Γογγάκη, Η γοητεία της ατέλειας της ανθρώπινης φύσης: Ντιέγκο Μαραντόνα

 

(Αναδημοσίευση από την ηλεκτρονική έκδοση του" Εθνους" )

Τι το ιδιαίτερο είχε ένα απλό και πάμπτωχο αγόρι, που ήξερε μόνο να παίζει ποδόσφαιρο, ώστε να αγαπηθεί τόσο, και να διαδοθεί το όνομά του πέρα κι από τα όρια της γειτονιάς και της χώρας του;

Μέρος Α΄. Η άνοδος

 

Στη φτωχή γειτονιά της Λανούς που γεννήθηκε ο Diego Armando Maradona την 30ή Οκτωβρίου 1960, κανείς δεν προφήτευσε ότι η ημέρα εκείνη θα είχε τόση σημασία για την Αργεντινή. Ούτε και μπορούσε κανείς τότε να προβλέψει πως ο νεογέννητος Diegito θα προσέδιδε μια λάμψη στην περιοχή και την γειτονιά, για την οποία θα μιλούσε στη συνέχεια ολόκληρος ο κόσμος. Συνήθως τα ξεχωριστά άστρα φωτίζουν έναν σπουδαίο επιστήμονα. Έναν μεγάλο καλλιτέχνη. Έναν χαρισματικό ηγέτη. Τι το ιδιαίτερο είχε ένα απλό και πάμπτωχο αγόρι, που ήξερε μόνο να παίζει ποδόσφαιρο, ώστε να αγαπηθεί τόσο, και να διαδοθεί το όνομά του πέρα κι από τα όρια της γειτονιάς και της χώρας του;

 

 Ο χρόνος και ο τόπος που αυτός γεννήθηκε και έζησε, είχαν την ιδιαίτερη σημασία τους. Ο Maradona ξεχώρισε σε μια πολύ συγκεκριμένη κοινωνική και πολιτική συγκυρία, χαρακτηριστικό της οποίας ήταν η έντονη ταξική ανισότητα. Η Λατινική Αμερική, και ιδίως η Αργεντινή βίωνε την περίοδο εκείνη τις μεγάλες πολιτικές συγκρούσεις και τις χουντικές δικτατορίες, που ως επιγέννημα είχαν τα εξαιρετικά εθνικοαπελευθερωτικά κινήματα. Η πείνα, η δυστυχία, η ανέχεια, ο φόβος, η προδοσία, οι διώξεις, η απειλή, η αβεβαιότητα αποτελούσαν την ωμή πραγματικότητα των καιρών. Μοναδικά ίχνη ελπίδας αποτελούσαν οι αντιφρονούντες, το αντάρτικο, η διαμαρτυρία, η πολιτική αντίσταση. Δεν είναι τυχαίο που μια τέτοια περίοδος γεννά έναν Ερνέστο Τσε Γκεβάρα, τον μεγαλύτερο Αργεντινό επαναστάτη του 20ού αιώνα.

 Το όνειρο των παιδιών της περιόδου εκείνης, της κατατρεγμένης Λατινικής Αμερικής, είναι η φυγή. Η διαφυγή προς έναν κόσμο ελεύθερο, που δεν καταπιέζει τον άνθρωπο, που δεν φυλακίζει τον αντίπαλο, που δεν προσκυνά τον τύραννο. Και που έχει τη δυνατότητα να ζει κανείς με αξιοπρέπεια, χωρίς να πεινάει. Ο φτωχός, όμως, όσο και να ονειρεύεται, είναι αναγκασμένος να υποτάσσεται στην άδικη μοίρα των μεγάλων στερήσεων. Όπως ο πατέρας του, ο Ντιέγκο Μαραντόνα «Τσιτόρο». Είχε τόσα στόματα να θρέψει. Τόσες υποχρεώσεις απέναντι στην πολυμελή οικογένειά του. Και, παρότι δούλευε ακατάπαυστα, δεν μπορούσε να καλύψει τις ανάγκες. Παρόμοια και η μάνα του, η Ντάλμα Σαλβαδόρα Φράνκο «Δόνια Τότα». Μια γυναίκα λαϊκή, που χαμογελούσε στα παιδιά της για να μη τη δουν δακρυσμένη. Ετοίμαζε κάποιο φαγητό, αλλά όταν ερχόταν η ώρα να φάνε, την πονούσε κάθε φορά το στομάχι και δεν της κατέβαινε ούτε μπουκιά, όπως έλεγε στα παιδιά της. Κι αυτά, μέσα στην αθωότητά τους, δεν μπορούσαν να καταλάβουν το κρυφό της ψέμα, ότι δηλαδή το ισχυριζόταν επειδή δεν επαρκούσε το φαγητό. 

Τα παιδιά περίμεναν κάποιο θαύμα, το οποίο θα ερχόταν και θα τους άλλαζε ξαφνικά τη ζωή. Θα αποκτούσαν χρήματα, δόξα, φήμη, θα αποκτούσαν δύναμη, και έτσι θα ξέφευγαν από τη μοίρα των γονιών τους. Ο Diegito στα τρίτα του γενέθλια πήρε ως δώρο μια μπάλα. Και η μπάλα εκείνη έγινε το παιχνίδι κι η παρέα του. Κάθε βράδυ, επί έξι ολόκληρους μήνες, την έχωνε κάτω από την τρύπια φανέλα του, από φόβο μην του την κλέψει κανείς, και κοιμόταν μαζί της. Όλη τη μέρα παιχνίδιζε μ’ εκείνη, και το βράδυ μαζί της ονειρευόταν. Δεν την αποχωριζόταν από την αγκαλιά του. Ήταν η μεγάλη του αγαπημένη.

Και όντως. Η μπάλα εκείνη τον έσωσε. Αυτή του έδωσε το οξυγόνο και τα φτερά να πετάξει. Οι δυο τους έγιναν ένα. Εξοικειώθηκε τόσο μαζί της που αντί να παίζει, να κλωτσάει, να τη χτυπάει, εκείνος τη χάιδευε, την κανάκευε, και χόρευε μαζί της. Έτσι δεν είπαν για τις ρυθμικές ασκήσεις που έκανε, μόνος του με τη μπάλα, στις 19 Απριλίου 1989, κατά τη διάρκεια της προθέρμανσης στο Κύπελλο της UEFA μεταξύ της Μπάγιερν Μονάχου και της Νάπολι, μπροστά σε 70.000 θεατές, υπό τους ήχους του «Live is Life»; Το Αυστριακό συγκρότημα Opus όταν είδε το βίντεο και τον χορό του Maradona με το τραγούδι τους, συγκινήθηκαν πολύ και του εξέφρασαν την ευγνωμοσύνη τους.

Η ποδοσφαιρική πορεία του ξεκίνησε ενωρίς. Το ταλέντο του το ανακάλυψαν ήδη από τα επτά του, οπότε και εντάχθηκε στην «Αρχεντίνος Τζούνιορς». Από εκεί και πέρα η πορεία εξελίχθηκε, με μια συνεχή τάση ανόδου, ώσπου έσπασε τα σύνορα της πατρίδας του. Είχε γίνει το θαύμα. Το αστέρι είχε δείξει το ταλαντούχο αυτό αγόρι, που ζούσε μέχρι τότε στη Βίλα Φιορίτο (μια παραγκούπολη στα νότια προάστια του Μπουένος Άιρες, όπου μεγάλωσε). Και εκείνο, με το χάρισμά του, ακολούθησε το δρόμο της επιτυχίας. Έτσι έγινε ένα σύμβολο. Ο Diego συμβόλισε προς όσους άφησε πίσω στις παράγγες, αλλά και σε ένα λαό εξαθλιωμένο και καταπιεσμένο, τη δικαίωση. Τους είπε ότι το θαύμα έρχεται, σπάνια μεν, αλλά είναι δυνατό. Τους είπε ότι μπορεί να ελπίζουν σε μια ξαφνική αλλαγή. Ότι το όνειρο είναι εφικτό. Και ότι όπως συνέβη σ’ εκείνον, θα μπορούσε να συμβεί στον καθένα η ωραία ανατροπή.

Ο Diego υπήρξε μια προικισμένη προσωπικότητα στον χώρο του ποδοσφαίρου. Η ευλυγισία, η εκρηκτικότητα, τα αντανακλαστικά του, ο απόλυτος έλεγχος της μπάλας, συγκροτούσαν όλα εκείνα τα χαρίσματα που έπρεπε να διαθέτει κανείς σε αυτόν τον τεχνικό χώρο για να ξεχωρίσει. Ήταν ένας μη συνηθισμένος παίκτης. Ήταν σαγηνευτικός. Η ταχύτητά του εντυπωσιακή. Οι αντιδράσεις του αιφνιδιαστικές, απρόσμενες. Δεν ήταν ποτέ τυπικά ενταγμένος στο πλαίσιο της συλλογικότητας μιας ομάδας, αλλά ήταν «του ενός». Αυτό το δυναμικό σκηνικό, με το οποίο γέμιζε μόνος του, αν και μικρόσωμος, το γήπεδο ολόκληρο, απορροφούσε το βλέμμα και το ενδιαφέρον όλων. Ήταν ο αδιαμφισβήτητος πρωταγωνιστής. Κι αυτό το γνώριζε και το απολάμβανε.

Λίγο ενωρίτερα από το γκολ που επιτεύχθηκε με το «ιερό» του χέρι, η στρατιωτική δικτατορία του Χόρχε Βιδέλα είχε οδηγήσει την Αργεντινή στα πρόθυρα της οικονομικής καταστροφής. Ο νέος Πρόεδρος Ραούλ Αλφοσίν, προσπαθούσε να λειάνει όλα τα δυσάρεστα που είχε προξενήσει η δικτατορία, επιχειρώντας να οικοδομήσει την εμπιστοσύνη μεταξύ του κράτους και των πολιτών. Μια παρόμοια προσπάθεια κατέβαλε και η Εθνική Ομάδα Ποδοσφαίρου Αργεντινής, θέλοντας ταυτόχρονα να εξιλεωθεί στα μάτια του κόσμου για την εκκωφαντική αποτυχία του Μουντιάλ του 1982. Τα δύο γκολ του Maradona με τα οποία το 1986 η Εθνική Αργεντινής νίκησε την Εθνική Αγγλίας στον προημιτελικό του Παγκόσμιου Κυπέλου στο Μεξικό, ήρθαν να σφραγίσουν τη νέα εποχή της ομάδας και της χώρας, και γράφτηκαν με πηχυαίους τίτλους στην ιστορία του ποδοσφαίρου.

Η επικράτηση αυτή, την επαύριο της νίκης των Άγγλων στα νησιά Φόκλαντ, μετά δηλαδή την ταπεινωτική ήττα της Αργεντινής το 1982, και με νωπές τις μνήμες του πολέμου, αποτέλεσαν την παρέμβαση της «θείας Δίκης» για τον λαό της χώρας. Η σκληρή στάση της Θάτσερ είχε εξοργίσει και ταπεινώσει το εθνικό γόητρο της Αργεντινής, αλλά ο «από μηχανής θεός» μέσω του «μαγικού» χεριού και στη συνέχεια του ποδιού του Maradona επέφερε την τιμωρία, αποδίδοντας την Νέμεσιν. Ένας ολόκληρος λαός οικειοποιήθηκε την επιτυχία αυτή, παίρνοντας μέσω του ποδοσφαίρου και του Diegito τους το αίμα τους πίσω. Το γκολ εκείνο είχε αντηχήσει στις ψυχές των Αργεντινών σαν ηχηρό χαστούκι στην υπερφίαλη Αγγλία. «Στο γκολ έβαλα εγώ το κεφάλι μου και ο Θεός το χέρι του», είπε αργότερα ο ίδιος, και για το λόγο αυτό το γκολ ονομάστηκε «Το χέρι του Θεού!». Ήταν μια από τις απόλυτες περιπτώσεις που η νίκη στο ποδόσφαιρο έλαβε εθνική χροιά και ταυτίστηκε μια ολόκληρη χώρα μαζί της. Ο Maradona ενδύθηκε τότε σημειολογικά με το ένδυμα και τις διαστάσεις του εθνικού ήρωα, ενώ το αριστερό του χέρι φετιχοποιήθηκε, αποτελώντας πλέον ιερό και λατρευτικό φετίχ, που έφτασε στην «Εκκλησία» του αργότερα να το προσκυνούν.

Η συμβολή του Maradona στην «εκταφή» της Ιταλικής «Νάπολι» από την αφάνεια, υπήρξε, επίσης, καθοριστική. Η τιμή της αγοράς του, γιατί περί αυτού πρόκειται, αποτέλεσε ένα ακόμη αίτιο για να μυθοποιηθεί η εικόνα του,  καθώς αυτή ήταν η δεύτερη φορά που κατέρριψε το ρεκόρ της πιο ακριβής μεταγραφής, μετά απ’ όταν έπαιξε στη Μπαρτσελόνα. Οι Ναπολιτάνοι τον υποδέχτηκαν ως «Σωτήρα», και επίσης τον θεοποίησαν, καθώς εξαρτήθηκαν από την ποδοσφαιρική του μαεστρία για να τους αναστήσει. Ο σκοπός ήταν και πάλι συμβολικός, καθώς μέσω του ποδοσφαίρου εκφραζόταν η αντιπαλότητα των φτωχών και περιφρονημένων Νότιων με τους πλούσιους και επαρμένους Βόρειους. Η νίκη των Ναπολιτάνων αποτελούσε ζήτημα τιμής, και θα έκαναν τα πάντα για να αντιστρέψουν αυτή την υποτιμητική έξαρση των Βορείων εναντίον τους. Και αυτό το κατάφερε ένας κοινός θνητός, μέσω του πιο λαϊκού αθλήματος, ένας εξωστρεφής Αργεντινός που είχε παρόμοιο ταπεραμέντο με αυτούς και τους έμοιαζε. Λόγω της μαγικής προσφοράς του Maradona, τον θεώρησαν έναν ζωντανό θεό, που ό,τι ήθελε θα το έριχναν στα πόδια του. 

Ο Maradona ψηφίστηκε ως ο καλύτερος ποδοσφαιριστής του 20ού αιώνα μαζί με τον Πελέ. Εκτός, όμως, από τον χαρισματικό αθλητή, εξέφρασε και έναν ασυμβίβαστο λαϊκό ήρωα. Συμβόλισε την τιμωρία του αδικημένου και την αποτίναξη από τον ζυγό, διαφώνησε με τους δυνατούς, δεν φοβήθηκε να εναντιωθεί σε όποιον πρέσβευε την εξουσία. Δεν δίστασε ακόμη και να επικρίνει δημοσίως τον Πάπα, για τα πλούτη του που θα έπρεπε να αποδοθούν στους φτωχούς. Επικαλέστηκε τον Τσε. Αγάπησε τον Φιντέλ Κάστρο, με τον οποίο ήταν φίλοι, υποστήριξε τον Ούγγο Τσάβες. Επέκρινε την Κίνα για την στάση της απέναντι στο Θιβέτ κατά τους Ολυμπιακούς Αγώνες στο Πεκίνο, αρνούμενος να μεταφέρει την ολυμπιακή δάδα. Μπορεί ο ίδιος να ζούσε ως καπιταλίστας, μπορεί η ζωή του να ήταν μες στη χλιδή, αλλά στην θεωρία δεν σταμάτησε ποτέ να υποστηρίζει αυτή την πλευρά του κόσμου, των ταπεινών. 

Μέρος Β΄. Η πτώση

Ο Maradona είχε δύο αντιφατικά πρόσωπα, τα οποία έφερε ταυτόχρονα και εξίσου. Ο μέγιστος παίκτης ήταν γεμάτος προτερήματα αλλά και γεμάτος μειονεκτήματα. Υπέπεσε σε όλες τις υπερβολές και όλα τα πάθη. Διέπραξε κάθε είδους λάθος. Από την ομάδα της Μπαρτσελόνα, ήδη, δοκίμασε πρώτη φορά τα ναρκωτικά. Η Νάπολι του πρόσφερε τα πάντα, που ήταν όμως και η καταστροφή του, καθώς του κόπηκαν τα πόδια. Ήταν σαν να του χάρισαν την πιο όμορφη και πλούσια ανθοδέσμη, που μέσα της όμως είχε κεκαλυμμένη μία βόμβα, που τον ανατίναξε. Η Μαφία τον περιέβαλε με την ύπουλη στοργή που συνηθίζει να «ναρκώνει» τα στελέχη της. Εκείνος, πλέοντας μέσα στα πλούτη, ζητούσε να τον προμηθεύει με βαριά ναρκωτικά, κοκαΐνη, και με «ιδιαίτερες» γυναικείες υπάρξεις ως συνοδούς. Η Camorra - το συνδικάτο εγκλήματος της ιταλικής Μαφίας - παντοδύναμη, του τα διέθετε γενναιόδωρα, αρκεί να τον έχει ως υποχείριό της. Ο ίδιος είχε πια προ πολλού διαβεί τον Ρουβίκωνα, και χανόταν κυνηγώντας χίμαιρες.

Το κυνήγι των χιμαιρών συνεχίστηκε, αλλά κατά τη διάρκεια της εξάρτησής του από τα ναρκωτικά, ο ίδιος επέφερε βαριά χτυπήματα στην εικόνα και τη φήμη του. Πέρασαν τεράστια ποσά από τα χέρια του, τα οποία όμως σκόρπισε, χωρίς να τα αξιοποιήσει χτίζοντας λ.χ. ένα σχολείο ή ένα ίδρυμα. Έπαιξε ποδόσφαιρο στην πολυτελή φυλακή του Κολομβιανού βαρώνου κοκαΐνης Pablo Escobar. Ήταν τεχνικός σύμβουλος του Αλ-Σααΐντι, γιού του Καντάφι, στη Λιβύη. Οι επιλογές του συχνά ήταν αψυχολόγητες. Δεν φρόντισε, συνεπώς, για την υστεροφημία του. Έσπειρε παιδιά παντού, με όλη την απερισκεψία που φανερώνει η φράση του «Οι δύο κόρες μου, Ντάλμα και Γιαννίνα, είναι νόμιμες. Τα άλλα παιδιά ήταν αποτέλεσμα των χρημάτων ή των λαθών μου». Παρά την αμετροεπή του στάση, ωστόσο, απέναντι στην ίδια την ζωή, ο κόσμος ενώθηκε στη σκηνή του θανάτου, και όλες οι ηλικίες, σε όλα τα μέρη της γης, τον χαιρετούσαν ως αγαπημένο και οικείο άνθρωπό τους.

Ο κόσμος έχει ανάγκη από είδωλα. Με μια πρωτεϊκή ανάγκη δημιουργεί σύμβολα, που είναι κάτι μεταξύ μύθου και πραγματικότητας. Όσο πιο χαμηλό μορφωτικό επίπεδο, μάλιστα, διαθέτει κάποιος, τόσο πιο υψηλά τοποθετεί το ίνδαλμά του και τόσο πιο άκριτα συνεχίζει να το θεωρεί μυθικό. Το είδωλο είναι γεμάτο συνήθως με τις φαντασιώσεις και τις προβολές εκείνου που το επέλεξε. Ο Maradona, βέβαια, όσους συμβολισμούς κι αν έχει, δεν μπορεί λ.χ. να νοηθεί ως θεός. Δεν μπορεί να νοηθεί ως ο αιώνιος θεός, ο τρομερός, ο άμεμπτος, και υπό την έννοια αυτή δεν αποτελεί το πρότυπο του αυθεντικού, του θρησκευτικού θεού. Ίσως όμως ν’ αποτελεί κάτι σαν έναν Ολύμπιο θεό, καθώς στο πλαίσιο του ανθρωπομορφισμού, όλοι οι Ολύμπιοι θεοί των αρχαίων Ελλήνων δεν ήταν τέλειοι, αλλά είχαν πληγές, μεταπτώσεις, ακρότητες και πάθη. Έτσι οι άνθρωποι τους αγαπούσαν περισσότερο, γιατί είχαν τις ίδιες αδυναμίες

Ο Maradona ήταν ένας άνθρωπος χοϊκός. Από χώμα δηλαδή, από ύλη, και σε πλήρη αντιδιαστολή προς ό,τι είναι άυλο, πνευματικό. Αυτό σημαίνει ότι ήταν θνητός, φθαρτός και άλογος, μη διαφέροντας σε τί­ποτε από τα άλογα ζώα. Κι ήταν ίσως φυσικό να μη μπορεί να αποβάλλει τον χοϊκό άνθρωπο, υψώνοντας τη διάνοια από τα γήινα και φθειρόμενα. Είχε όλες τις γήινες αντιφάσεις. Όταν όμως ξεπερνάς τα όρια, διαπράττεις Ύβριν, και επέρχεται η Νέμεσις, η τιμωρία, την οποία και ο ίδιος υπέστη. Το μεγαλύτερο κακό το έκανε στον εαυτό του, καθώς δεν έζησε τη ζωή ως δώρο, αλλά ως κατάρα. Ο ίδιος έκλαιγε, υπέφερε, μετανοούσε, και ύστερα ξαναγύριζε στην ίδια κόλαση που αρνιόταν. Έτσι, πλήρωσε, εν ζωή, την κάθε του αμαρτία και την όποια περιφρόνηση του μέτρου.

Ο Maradona δεν εμπίπτει στην κατηγορία του κοινωνικού συμβόλου. Δεν ήταν αυτός ο ρόλος του. Και βέβαια δεν εμπίπτει στη σφαίρα της ηθικής συνείδησης. Δεν μπορεί να ιδωθεί υπό την οπτική της πλατωνικής ηθικής, της καντιανής ηθικής. Δεν εκφράζει μια ιδεολογία, δεν αποτελεί τον ηγέτη μιας θεωρίας, δεν εκφράζει τους διανοούμενους, ούτε καν την πολιτική ορθότητα. Δεν ήταν αυτός ο ρόλος του. Αλλά γίνεται αποδεκτός μέσα στη θεώρηση της συγκεκριμένης συγκυρίας που έζησε, κρατώντας την ταυτότητα του καταλυτικού λαϊκού ήρωα. Ως μυθικός άνθρωπος και ως νεκρός, δεν κρίνεται πλέον αντικειμενικά, καθώς η αχλύ του μύθου, που αλλοιώνει τα ρεαλιστικά στοιχεία, τον έχει συνοδεύσει εκεί, όπου όλες οι εικόνες χλωμιάζουν, και όλα συγχωρούνται.

Ο άνθρωπος αυτός, ο Diego Maradona, παρά τις αδυναμίες του, παρά το χάσιμο της αίγλης του, κατάφερε εντέλει, με το θάνατό του να συνταράξει τον πλανήτη. Μάλιστα, όσο οξύμωρο κι αν αυτό ακούγεται, είχε στείλει και το δικό του κοινωνικό μήνυμα για τα ναρκωτικά, στην προσπάθειά του να προστατεύσει τους νέους από αυτή την κοινωνική γάγγραινα: «Στα παιδιά λέω αυτό: Πείτε όχι στα ναρκωτικά! Δεν είστε ο εαυτός σας με αυτά, η κοινωνία θα σας βάλει στην άκρη, το ίδιο και η οικογένειά σας. Το έμαθα από τον «γέρο» μου, γιατί δεν είμαι αγενής, μεγάλωσα φτωχός αλλά με αξίες στο σπίτι μου. Όταν είχα την οικογένειά μου και την αγάπη των γύρω μου, είχα τα πάντα. Όταν έπαιρνα ναρκωτικά, δεν είχα τίποτα».

Ας μη κρίνει, συνεπώς, κανείς μας τον άλλο με στοιχεία απολυτότητας ή αυθεντίας. Δεν μπορεί να μην αγαπάς έναν οικείο επειδή έχει αδυναμίες και πάθη, ή ξεχνώντας ότι η ανθρώπινη οντότητα είναι ατελής. Ίσως, μάλιστα, η γοητεία της ανθρώπινης οντότητας είναι η ατέλεια. Οι ταπεινοί και οι καταφρονεμένοι θέλησαν αυτός να αποτελεί τη δεδομένη στιγμή τον εκπρόσωπό τους. Επέλεξαν αυτόν να είναι ο ήρωας των μαζών. Και γίνεται αποδεκτός ως μέρος του ατελούς της φύσης, που αλλάζει όψεις, και είναι αντιφατική και σπαταλάει ενέργεια. Γιατί η φύση δεν είναι πάντα γλυκιά και όμορφη.